Teror krstaša u Beogradu i Zemunu

Verovatno najčudesniji i najmasovniji pokret u istoriji hrišćanstva bio je krstaški pokret u Srednjem veku. Stotine hiljada ljudi sa zapada Evrope tokom nekoliko vekova, u organizaciji katoličke crkve, odlazile su na Bliski istok kako bi ”oslobodili Svetu zemlju od nevernika”.

Skoro da se danas više ni ne pojmi da je najvažniji suvozemni put kojim su išli krstaši iz severozapadne Evrope u Palestinu vodio kroz, tada vizantijski, Beograd. Tačnije u Beogradu bi počinjale teškoće za rane krstaše jer su Šumadiju pokrivale nepregledne, guste šume, pune divljih zveri i ratobornih plemena koja nisu blagonaklono gledala na strance.

U četvrtom veku nove ere jedan pobožni hrišćanin iz francuskog Bordoa sastavio je mapu puta od Bordoa do Jerusalima za sve one koji su želeli da se poklone na Hristovom grobu. Poklonički put je vodio kroz današnje gradove Ljubljanu, Vinkovce, Sremsku Mitrovicu, Beograd, Kostolac i Niš.

U mapi su uneta tačna rastojanja između ovih mesta što znači da je rađena na osnovu rimskih podataka. Postoje podaci da su mnogi hodočasnici koristili ovu mapu u četvrtom, petom i šestom veku pa je crkva, jer put nije bio siguran, tražila od vernika da ne rizikuju živote.

Apeli su urodili plodom pa je u sedmom i osmom veku ova hodočasnička aktivnost kroz Beograd i današnju Srbiju potpuno zamrla. Međutim u desetom veku poklonička groznica obuzela je ponovo zapadni svet, a put kroz Srbiju je bio lakši jer je naš narod, kao i drugi balkanski, u međuvremenu primio hrišćanstvo, pa su se hodočasnici osećali sigurnije.

Na poklonički put kroz Beograd nisu išli više pojedinci već velike grupe, a ponekada i male vojske. Put kroz našu zemlju bio je sada prijateljski ali hodočasnicima je trebalo sve više naoružanja jer put do Palestine od jedanaestog veka postaje sve opasniji zbog prisustva seldžudžkih Turaka u tom delu Azije.

Među čuvenim hadžijama koje su prošle kroz Beograd bio je 1026. godine Gijom, knez Angulemski iz Francuske. Dvanaest godina kasnije, putujući u Svetu zemlju u Beogradu je umro verdenski biskup Rember. Jedna od najvećih grupa hodočasnika koja je prošla kroz Beograd bila je ona koju je vodio kambrejski biskup Litber. On je 1054. godine krenuo na put ka Hristovom grobu sa grupom od preko tri hiljade poklonika iz francuskih provincija Pikardija i Flandrija.

U sačuvanom putopisu nisu se žalili na Srbiju ali jesu na deo puta koji vodi kroz današnju Bugarsku.

”Nastupiše u ogromnu pustoš koju zovu Bugarska pustinja i u kojoj žive razbijnici skitske narodnosti. Ovi divljaci žive kao životinje, niti se zakonu pokoravaju niti imaju gradova. Stanuju pod vedrim nebom. Gde ih noć zahvati, onde se nastane. Putnicima prave zasede, ubijaju ih i plene. Sve svoje sa sobom vode, i žene, i decu. Nemaju vere niti služe bogu. Kako na njihovim mrtvim doznasmo, obrezuju se poput Saracena. Divlji su i svirepi, bez ljubavi i osećanja”.

Biskup Litber nije imao sreće da vidi Jerusalim i morao je da se vrati u Beograd iz Bugarske pustinje pošto je većina ljudi koji su krenuli sa njim ubijena.

To nije obeshrabrilo nove hodočasnike pa je deset godina kasnije kroz naš grad prema Palestini krenulo sedam hiljada hodočasnika među kojima su bili crkveni velikodostojnici iz Majnca, Regensburga, Bamberga i Utrehta.

Razlog ovakvom masovnom pokretu bilo je glas koji se proneo zapadnom Evropom da će se za Uskrs 1065. godine dogoditi Sudnji dan pa su mnogi verovali u spasenje ako posete Svetu zemlju.

Posle sabora koji je održan u novembru 1095. godine u Klermonu u Francuskoj na kome je na poziv pape Urbana Drugog pozvano da na Spasovdan naredne godine velika hrišćanska vojska krene u oslobađanje Svete zemlje krenuli su nove krstaške vojske i preko našeg grada.

Stari hadžija Petar Pustinjak obilazio je gradove u čitavoj zapadnoj Evropi držeći vatrene propovedi. Čim je granulo proleće krenuli su mnogi ratnici i vitezovi iz zapadne Evrope ka zbornim mestima. Dok su se vitezovi i feudalci okupljali krenuo je Petar Pustinjak, bez ikakvih ozbiljnih priprema, sa masom iz doline Meze, putem koji ga je niz Dunav vodio ka Beogradu i odatle dalje prema Carigradu.

Pod njegovom zastavom skupilo se od osamdeset do sto hiljada ljudi. Petrova vojska podelila se u dve grupe. Prvu je prevodio Gotije bez Imanja koji je stigao do Zemuna. Zemun su krstaši zvali Malvilom, odnosno ”zlim gradom”. Tu se prebacivali lađama preko Save koja je odvajala Ugarsku od Vizantije.

Tako se Gotije našao sa svojom vojskom u Beogradu koga su krstaši nazivali ”Belagrava”. Jedan deo Petrovih vojnika ostao je u Zemunu i maltretirao je i pljačkao stanovnike. Građani Zemuna su se organizovali, ustali protiv njih i pretukli ih pa su ih bez oružja osramoćene poslali za Beograd. Gotijeve trupe koje su već bile u Beogradu želele su da se vrate i unište Zemun ali ih je njihov komandant u tome sprečio.

Sada su se pojavili u Beogradu jer je krstašima nestalo hrane. Gotije se obratio vizantijskom zapovedniku Beograda Nikiti sa molbom da se njegova vojska i gradu snabdeva hranom. Bili su odbijeni pa su počeli da pljačkaju varoš, pale kuće i čine zverstva nad domaćim, hrišćanskim, stanovništvom.

Ogorčeni građani i vizantijska posada krenu u napad i osvetu. Zabeleženo je da su opkolili u jednoj beogradskoj crkvi 140 krstaša koje su umalo žive spalili. Gotije je brže – bolje, već 8. marta, dao naređenje svojoj vojsci da napusti Beograd, koji je dobro uništio, i da krene dalje kroz šumadijske šume.

Prema pisanju putopisaca Alberta Ahenskog i Viljema Tirskog nekoliko meseci kasnije istim putem kroz Zemun i Beograd prošao je i Petar Pustinjak sa svojom vojskom koja nije bila ništa manje razuzdana od Gotijeve. Poučeni lošim iskustvom sa Gotijevom vojskom ugarski komandant Zemuna Guz sklopi pakt sa vizantijskim zapovednikom Beograda Nikitom da ujedine snage i zajednički napadnu Petrovu vojsku.

Krstaši napadoše i osvojiši zemunsku tvrđavu i tom prilikom je poginulo oko četiri hiljade Zemunaca i svega nekoliko stotina krstaša. Petar je ostao pet dana u osvojenom Zemunu jer tu našao hranu.

Vizantijski komandant Beograda Nikita posle zemunskog poraza odluči da napusti Beograd sa svim blagom i da se skloni u Niš.

Građani Beograda su krenuli u zbegove u okolne šume jer Petrovu vojsku niko nije želeo da čeka.

Tada je Petar dobio vest da ugarski kralj prikuplja vojsku i da kreće prema Zemunu da osveti poraz svojih trupa. Krstaši su brže – bolje krenuli da se prebacuju preko Save za Beograd noseći sa sobom hranu koju su opljačkali.

Kako je Beograd bio prazan i napušten Petar sa svojom vojskom za sedam dana stiže do Niša. Tako se, tragično po Beograd, završio susret našeg grada i krstaša.

Autor: Goran Vesić