Volite li – beogradski beton?

Nema panorame Beograda na kojoj se ne vidi “brutalna” Zapadna kapija Beograda – “Geneks” kula, pa i ona sa suprotne strane – Istočna kapija ili “Rudo”.

Toliko kuđen, a sveprisutan stil u jugoslovenskoj socrealističkoj arhitekturi, tzv. “brutalizam” iznedrio je brojne simbole Beograda, koji su u međuvremenu prirasli za srce Beograđanima, pa je danas svaka (ne)opravdana kritika negde izgubila oštrinu.

Pokazalo se da je taj deo Beograda, ipak, bio u koraku sa tadašnjim svetskim trendovima, a dokaz tome je što se danas, u 21. veku, upravo ti kompleksi i građevine od “čistog betona” proglašavaju zaštićenim kulturnim dobrima grada.

Blok 23 našao se i u stalnoj postavci nekoliko svetskih muzeja, a ovaj stil karakterističan za šezdesete i sedamdesete godine definitvno je zaštitni znak prestonice i jedne njene epohe.

Danas je nezamislivo podići neboder bez ikakve fasade, ali smo i u vremenu kada je izbor materijala znatno veći, a ekološka efikasnost gradnje i te kako poželjna. U doba kada su podizani betonski soliteri oni su bili poslednja reč moderne arhitekture i potpis vremena u kom se napredak merio visinom i gabaritima kolosalnih građevina.

Inače, nije to nikakva “komunistička” arhitektura. Brutalizam je i te kako, kao moderan pravac, bio prisutan i na Zapadu.

Sama reč brutalizam potiče od francuskih reči “beton brut” (grub beton). Dakle, to je liveni beton na kome se jasno naziru tragovi oplate, najjednostavniji materijal, koji u novom kontekstu sam po sebi predstavlja neku estetsku vrednost – a što je pre Drugog svetskog rata u epohi “moderne” bilo nezamislivo.

Naravno, kritike najširih masa su bile gorke i nikada se ovaj stil na Zapadu nije primio kao dominantan, ali je zato u društvima ko što je jugoslovensko, postao simbol novog doba, progresa i sistema.

Svaki veći grad dobijao je poneku betonsku lepoticu, a Beograd je moćnu Istočnu i Zapadnu kapiju, dve velike građevine sa ukupno pet kula, koje daju orijentir putniku gde grad počinje, a gde se završava.

Projektant Zapadne kapije Beograda je Mihajlo Mitrović, a Istočne kapije Vera Ćirković.

Sa 115 metara visine Zapadna kapija Beograda dugo je bila po visini tek nešto ispod CK, odnosno, danas poznatog kao “Ušće”.

Dakle, zasigurno druga najviša građevina u zemlji. Za razliku od CK, koji je imao svedeni izgled, Zapadna kapija plenila je svojim betonskim kulama, koje su na neobičan način povezane mostom, iznad kog se nalazi veliki kružni panormamski restoran.

Posmatrana sa auto-puta, ova građevina definitivno je do izgradnje “kule West 65” i “Kule Beograd” delovala kao najviša zgrada na Balkanu. Naravno, utisku doprinosi i pozicija zgrade, jer kada se sve premeri, “Ušće” je ipak nešto viši objekat.

Zato je pozicija Istočne kapije toliko dobro određena, da sa svojih 85 metara visine tri kule ozbiljno pariraju sestrinskoj građevini na zapadu grada. One imaju po 28 spratova, građene su stepenasto, okrenute jedna prema drugoj, a sa 1.400 stanara one čine pravi mali grad.

Na blagom uzvišenju ove kule tako dominitaju da ih je moguće videti gotovo iz svih viših delova grada.

Od brutalističkih remek-dela već smo spomenuli i Blok 23. On je projektovan po američkom modelu, kao funkcionalno i estetski prijemčivo naselje, a oštre ivice ublažene su na oko prijemčivim kosinama. Četiri solitera ponosno se uzdižu iznad lamela nepregledne dužine, na idealnom mestu, u centru Novog Beograda, između železničke pruge i auto-puta.

Autor Bloka 23, uključujući i zgradu škole unutar stambenog kompleksa je Aleksandar Stjepanović.

Ima još mnogo betonskih lepotica širom grada, mada se neki za ove zgrade, ipak, i dalje prepiru oko toga da li su lepe ili, ipak ružne. Ali jedno je sigurno – i one su simbol našeg grada. Blokovi 61-64 kao “brutalna”  fabrika stanovanja i dalje su na ceni, Julino brdo izdiže se ponosno na Čukarici i kao da nosi prevagu novobeogradskim soliterima.

Banjicu krasi pet moćnih solitera od betona, a na putu do njih su i tri “brutalna” voždovačka, u Ulici vojvode Stepe.

I sama zgrada opštine Novi Beograd, iako nije soliter, predstavlja veliko delo brutalizma u Beogradu, a prekoputa nje uzdiže se tzv. SIV 3, zgrada MUP koja osim mase betona na fasadi ima i dominantna, specifična žuta prozorska stakla koja doslovno sijaju tokom izlaska i zalaska sunca.