Posetioci koji se danas okupe u renoviranoj velikoj sali zgrade Kinoteke u Uzun Mirkovoj teško da mogu i da zamisle da zidovi zdanja čuvaju velike tajne i uspomene na neke od najturbulentnijih događanja u novijoj istoriji Srbije. Jer današnja Kinoteka je svojevremeno bila jedan od prva dva hotela u Beogradu, sredinom XIX veka, i osim što je pod svoje svodove primala sve relevantne aktere te epohe, domaće i strane, ova zgrada je bila pozornica za pripremu atentata koji je obeležio Srbiju do današnjeg dana.
Hotel se zvao “Srpska kruna” i podigao ga je tadašnji knez Aleksandar Karađorđević, sin legendarnog vožda Karađorđa i otac kasnijeg Kralja Petra I, kao svoj prestižni poduhvat etabliranja u javnosti Beograda: otvoren je 1853. godine i od prvog dana predstavljao je konkurenciju prvom gradskom hotelu “Grand” (zvanom tada “Kod jelena”).
Konurencija se nije svodila samo na ugostiteljstvo i privlačenje što više gostiju: vlasnik “Granda” bio je knez Mihailo Obrenović, sin kneza Miloša, vođe Drugog srpskog ustanka i čoveka koji je naredio ubistvo Karađorđa. Borba za društveni i politički uticaj dve srpske kneževske porodice i dinastije prenela se tako i na njihove hotele. U to vreme kada Beograd počinje da se odmiče od orijentalnog duha u kome su kafane glavna mesta javnog života, dva kneza od svojih hotela formiraju centralne tačke gde se odvija glavni društveni život.
Svi koji išta znače u gradu, ili pokušavaju da se nametnu kao bitni, provode vreme u jednom od dva hotela umesto u orijentalnim kafanama. Tu dolaze ministri, trgovci, glumci, intelektualci, stranci koji iz svojih razloga borave u Srbiji u to vreme, uglavnom diplomate i špijuni, uz ponekog avanturistu ili umetnika koji je pozvan da nastupi u svečanim salama hotela. Tu se odvijaju balovi, sastanci, skupštine, poetske večeri, koncerti, jednom rečju, Beograd tog doba je živeo punim plućima u “Grandu” i “Srpskoj kruni”.
Ipak, rivalitet se ne odnosi samo na poslovni i socijalni prestiž. U Srbiji traju duboki obračuni podeljenih uticajnih grupa sa svojim interesima. Glavna podela je prema tome ko je za Obrenoviće ili Karađorđeviče, mada ispod takve površine bukte još brojni drugi privatni sukobi izazvani poslovima, bogaćenjem, borbom za uticaj, i na kraju, i prema opredeljenosti za strane imperijalne sile koje su u tim prelomnim vremenima itekako prisutne u Srbiji, pokušavajući da preko svojih “pulena” kreiraju politiku Srbije apsolutno prilagođenu sopstevnim interesima.
U takvom usijanom galimatijasu u “Srpskoj kruni” su sve češće počeli da se sastaju i zajedno ručavaju, tajanstveno provodeći vreme zaklonjeni iza paravana, kneginja Persida Karađorđević, gazdarica hotela i spuruga kneza Aleksandra, i braća Radovanović, Kosta, Pavle i Đorđe, bogati i uticajni trgovci koji su zbog ličnih razloga gajili ogroman animozitet prema tadašnjem vladaru Srbije, knezu Mihailu Obrenoviću. Sastanci Perside i braće Radovanović nisu dugo ostali tajna, mada se ni oni sami nisu previše krili. Šta je bio razlog tih sastanaka i intenzivnog druženja videće se 29. maja 1868. godine (po julijanskom kalendaru) kada braća budu presrela kneza Mihaila na njegovoj šetnji u Košutnjaku i brutalno ga ubili, u činu sumanute osvete podstaknute ličnom mržnjom kneginje Perside koju im je ona perfidno prenosila u dugim razgovorima u hotelu.
Osveta najbližih saradnika kneza Mihaila prema Aleksandru i Persidi Karađorđević biće brza: između ostalog, hotel “Srpska kruna” izložen je na licitaciji na kojoj ga je za nisku sumu otkupila sama država, odnosno, “Beogradska opština” za svoje potrebe, dok je bračni par, lišen svoje najvrednije imovine bio proteran u izgnanstvo iz koga se nikada neće vratiti.
Kada su nakon kupovine sa zdanja hotela skidana sva obeležja, na gomilu ispred zgrade bačena je i tabla sa imenom hotela. Ostalo je zabeleženo da ju je od radnika za malu sumu preuzeo jedan prolaznik da bi se ubrzo pojavila kao ime novog hotela podignutog na kraju Knez Mihailove, pred samim ulaskom u Kalemegdan. Novi hotel sa starim imenom “Srpska kruna” je radio decenijama i danas se najveći broj onih koje interesuje beogradska urbana istorija prema tom pojmu odnosi kroz postojanje tog hotela, dok se znatno manje zainteresovanih zna da je uopšte postojao originalni hotel sa tim imenom.
Zdanje je koristio Grad Beograd sve do 1961., a u istoriju je ušlo i kao sedište kvislinške Uprave Grada Beograda tokom Drugog svetskog rata. U toku epohe razvoja Beograda posle 1918. godine biva znatno prošireno i dograđeno za jedan sprat usleg čega danas ne izgleda identično vremenu u kome je bilo hotel, ali osnova je ostala sačuvana. Takođe, tokom prepravki za potrebe gradske administracije posle Prvog svetskog rata zazidan je duboki bunar u samom zdanju koji je bio svojevrsna atrakcija u vreme dok je hotel radio.
Od 2011. godine u zgradu je useljena Jugoslovenska KInoteka, a nažalost nigde u njenom enterijeru ili na spoljašnjosti nema bilo kakve naznake u vidu info-table ili obaveštenja bogate i važne prošlosti koju je imala.
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
