Na njihova grobna mesta više nema ko da dođe od najbližih. Jednostavno, prošlo je mnogo vremena, i počivaju daleko od kuće. Spomenici su im skromni, jednoobrazni, ali ipak i danas uredni i okruženi sveže pokošenom travom.
Na njima su uklesana imena par hiljada stranaca stradalih u svetskim ratovima, daleko od svoje zemlje, sa prigodnim parolama da su “pali za domovinu” ili oznakama jedinica u čijim redovima su se borili do tragičnog kraja.
Vojna groblja u Beogradu su skromna, ali dostojna “večnog stroja”. Tu počivaju i prijatelji i neprijatelji, vojnici koji su pod raznim kapama i šlemovima u Beogradu, Srbiji i nekadašnjoj Jugoslaviji ostavili svoje kosti.
Versajski ugovor potpisan nakon Prvog svetskog rata 1919. godine, između ostalih odredbi, uredio je i ovu bolnu tematiku i za pobednike i za gubitnike. Oni koji su stradali hrabro se borivši, ma na čijoj strani da su bili, počivaju na grobljima koja su teritorijalno izuzeta od suvereniteta države u kojoj se nalaze.
U Beogradu tako danas postoje, kao uređene površine, austrijsko i mađarsko (sa vojnicima nekadašnje Austrougarske), rusko, odnosno, sovjetsko; bugarsko, italijansko, francusko i britansko vojničko groblje, tj. groblje Komonvelta.
Veliko nemačko groblje u Košutnjaku gde su počivali vojnici iz Prvog svetskog rata, a sa njima i 36 srpskih branilaca Beograda iz 1915., ali i poginuli vojnici nacističkog Vermahta iz Drugog svetskog rata, sravnjeno je krajem 1944. po naredbi novih partizanskih vlasti usled gneva prema nacističkim ratnim zločinima.
Neka groblja i kapele, poput bugarskog i austrijskog su zaista skromna, a neka su pravi cvetni vrtovi u kojima se vidi na stotinu krstova, ali i polumeseca, budući da su ratnici dolazili i iz kolonija naseljenih muslimanskim življem.
Ove grobove obilaze samo diplomate prilikom prigodnih datuma, o njima se straraju ambasade. Mnoge majke nikada nisu mogle da kleknu i poljube taj hladni kamen. Išlo se u rat u druge države i na druge kontinente, a neki se vojnici nikada nisu vratili kući.
Francusko groblje
Ovo groblje vidljivo je i iz Ruzveltove ulice i verovatno je, stoga, najpoznatije. Iza ograde Novog groblja, ujednačeni beli krstovi i ploče za vojnike muslimanske vere, potpuno odudaraju od onoga kako zamišljamo tradicionalno groblje. Na njemu leže ostaci francuskih vojnika iz Prvog svetskog rata. Svaki spomenik ima pored imena uklesan prizor šlema i palmine grane, i reči “Mort pour la France” (Umro za Francusku).
Kako u Francuskoj, u gradu Tijeu blizu Pariza, postoji lepo uređeno srpsko vojno groblje i budući da je reč o naciji s kojom smo tokom i nakon Prvog svetskog rata gajili veliko prijateljstvo, izgradnju ovog groblja pomogla je početkom tridesetih godina 20. veka tadašnja Beogradska opština (danas Grad Beograd).
Ogradu sa kapijom je projektovao veliki srpski arhitekta Rajko Tatić, a ona je inspirisana arhitekturom srpskih srednjovekovnih manastira.
Italijansko groblje
Žrtva petoro Italijana, koji su poginuli boreći se zajedno sa srpskim četnicima u najkrvavijim danima Prvog svetskog rata bila je povod za formiranje ove parcele.
Italijansko vojno groblje nalazi se takođe u sklopu Novog groblja, ograđeno je i zaključano, a ulaz je u Ulici svetog Nikole.
Zemljište je ustupio grad, tj. Beogradska opština. Krasi ga masivna ograda od betona i kovanog gvožđa.
Na Italijanskom vojnom groblju postoje dve spomen ploče posvećene dobrovoljcima, pripadnicima “Legije Garibaldinaca” koji su se borili zajedno sa pripadnicima Zlatiborskog četničkog odreda (četa Vladimira Bana).
U borbama kod Višegrada petorica vojnika izgubili su život, a trojica su preživeli. Tela stradalih Italijana nikada nisu pronađena.
Ovde leže vojnici Kraljevine Italije sa kojima je srpska vojska bila blizak saveznik u Prvom svetskom ratu, posebno na Solunskom frontu.
Groblje Komonvelta
Ovo groblje je novijeg datuma, tačnije, nastalo je tek posle Drugog svetskog rata i u njemu počivaju britanski vojnici.
Cilj je bio da se svi podanici britanske krune poginuli u Drugom svetskom ratu u našoj zemlji sahrane na ovom mestu. Glavni ulaz je takođe iz ulice svetog Nikole, pored Italijanskog vojnog groblja.
Tu počiva najviše pilota oborenih u misijama protiv nacista na Balkanu, čak 348 njih i to ne samo Britanaca već i Novozelanđana, Australijanaca, Južnoafrikanaca…
Zanimljivo je da su tu i tela pilota partizanskih eskadrila koje su bile deo britanske avijacije, od kojih je najpoznatiji Franjo Kluz, legendarni heroj u nekadašnjoj Jugoslaviji. Pored pilota, tu su i 77 vojnika i 56 mornara.
Još dva vojnika sahranjena su ovde, a da su poginuli tokom Prvog svetskog rata.
Bugarsko vojno groblje
Mala parcela na Novom groblju, kojoj je moguće slobodno pristupiti, posvećena je bugarskim vojnicima.
Postoji i Kosturnica bugarskih oficira i vojnika koji su poginuli u ratovima 1912-1918. godine. U kosturnici, iznad koje se nalazi jednostavan spomenik, sahranjeno je 32 bugarska oficira i vojnika.
Austrijsko vojno groblje
Masivna ograda skriva Austro-ugarsko vojno groblje, koje se takođe nalazi u okviru Novog groblja.
Njega čine dve strane – jedna sa imenima mađarskih, a druga sa imenima austrijskih boraca. Tu je i jedna kapela koja dominira prostorom, a kolonada sa stubovima i stupcima je iza kapele.
Na groblju počiva 260 austro-ugarskih vojnika koji su stradali u borbama oko Beograda, ali i 460 onih koji su umrli u zarobljeništvu.
Rusko i sovjetsko groblje
Velika ruska parcela na Novom groblju, iza monumenralne kostrunice koja je podignuta palim vojnicima Carevine Rusije na srpskom ratištu od 1914. do 1918. i gde počivaju njihovi ostaci prikupljeni od Kladova do bojišta u Makedoniji, krije jednu tajnu.
Tu se nalaze, mada ne kao posebna uređena celina, počivališta “belih Rusa“, poginulih u sastavu neobične formacije Ruski Zaštitni Korpus koja je u Drugom svetskom ratu ratovala u službi okupatora protiv srpskih ustanika.
Prekoputa ulaza u Novo groblje, u Ruzveltovoj ulici, nalazi se najpoznatiji kompleks ovog tipa “Groblje oslobodilaca Beograda” gde počivaju vojnici Crvene armije SSSR izginuli na beogradskim ulicama tokom bitke u oktobru 1944. godine, njih oko hiljadu. Zajedno sa njima nalaze se i jugoslovenski partizani, pali u istoj bici.
Groblje krasi impresivna kapija kao i veoma lepa skulptura sovjetskog vojnika. Pored Rusa, tu leže i vojnici drugih nacionalnosti iz sastava nekadašnjeg Sovjetskog saveza, Ukrajinci, Belorusi, Gruzini, Jermeni, Azerbejdžanci…
Za razliku od drugih vojničkih nekropola, ovo groblje je otvoren kompleks dostupan svima.
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
