Izuzetan trag prošlosti u crkvi na Kalemegdanu

Romantična šetnja po bedemima Beogradske tvrđave, venčanje ili krštenje sa pogledom na Veliko ratno ostrvo – to je bilo vekovima nezamislivo.

Tvrđava je bila isključivo vojni objekat, u koji Srbi za vreme turske ili austrijske okupacije grada nisu smeli ni za privire, a kamoli da podižu crkve. Tu su padale bombe, udarale granate i prštali kuršumi u svakom ratu.

Danas, ako u miru odlučite da zapalite sveću u Crkvi Ružici i natočite vodu na izvoru Svete Petke, znajte da se nalazite na svetom, ali pre svega ratničkom mestu. Tu su padale glave, rušili se drevni bedemi, stradalo se u hiljadama za odbranu Beograda od osvajača.

Prekrstite se i pogledajte ka svodu Crkve Ružice – ogroman “luster”, zvani polijelej, uobičajen u pravoslavnim crkvama, ovde izgleda malo drugačije. Satkan je od čaura i zrna metaka ispaljenih iz pušaka, revolvera; granata, kao i od vojničkih sablji.

Ovo je izuzetan polijelej (tek samo jedan sličan postoji u crkvi spomen kosturnici posvećenoj takođe palim ratnicima iz 1914. u selu Pecka) koji ukazuje na činjenicu da se nalazite usred nekadašnjih ratnih poprišta burne beogradske istorije.

Napravljen je nakon Prvog svetskog rata, kada je crkva bila gotovo uništena. U periodu nakon mračnog vremena stradanja kada su Srbi platili ogroman danak u krvi, ali ipak izašli kao pobednici.

Bol, patnja i razaranje, ratni prasak, tako su ostali zarobljeni i skriveni u ovoj crkvici, pretopljeni u relikvije koje simbolišu mir i spokoj.

Jer, sve u ovoj crkvi, zapravo, ima ratnu simboliku. U pitanju nije samo jedan, već dva polijeleja koja su izrađena od trofejne ratne municije, kao i tri velika čiraka za sveće. Dve ikone su izrađene u reljefu od metala, koji, takođe, potiče od pretopljenog zaplenjenog ratnog materijala. Sve to bilo je poklon Vojnotehničkog zavoda iz Kragujevca za obnovu crkve Ružice i trajno sećanje na srpske žrtve.

Takav zahvat je razumljiv ako se zna da je u obnovi crkve veliku ulogu imalo tadašnje Ministarstvo vojske i mornarice.

Crkva je svoj sadašnji izgled dobila 1925. godine po projektu Nikolaja Krasnova, a od tada na njenom ulazu stoje i dve skulpture srpskih vojnika – jedan je u uniformi iz perioda Balkanskih ratova i Prvog svetskog, a drugi iz vremena cara Dušana Silnog. Materijal koji je korišćen za njihovu izradu takođe je bio ratni – topovske čaure.

Uloga vojske u obnovi crkve je bila logična. Ona jeste bila garnizonska crkva u vreme dok se kompleks beogradske tvrđave u celosti koristio kao vojni objekat – do 1941. godine (moramo reći da je čak i posle Drugog svetskog rata jedan deo korišćen od strane JNA kao tajna baza PVO).

Ali, glavna simbolika koju nosi jedna od najneobičnijih gradskih bogomolja vezuje se za pobedu nad Otomanskom imperijom. Crkva Ružica je neka vrsta dokaza da je Beograd bio i ostao hrišćanski grad.

Name, kada su 1867. godine Turci konačno predali grad knezu Mihailu Obrenoviću, istoga dana počelo je prikupljanje priloga za obnovu crkve. Međutim, iako se koristila reč “Obnova”, do danas nema dokaza da je baš tu, zaista, crkva postojala i pre otomanskih osvajanja.

Crkva se, ipak, spominje u narodnom predanju i u narodnim pesmama “Ženidba Todora Jakšića” i “Deoba Jakšića”. Postoji legenda o tri sestre: Ružici, Marici i Cveti, za koje se veruje da su u 14. veku, za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića podigle tri crkve u Beogradu.

Ideja je bila da se crkva obnovi na mestu gde se verovalo da je zaista postojala, a to je na terenu bio jedan barutni magacin koji su izgradili Austrijanci tokom okupacije u 18. veku, a nakon njihovog povlačenja Turci nastavili da koriste.

Neobično je, stoga, za ovu crkvu, da se jedina ne prostire u “pravilnom” pravcu za jednu pravoslavnu bogomolju istok-zapad, već sever-jug!

Ono što ovoj crkvi daje dodatnu simboliku je i činjenica da je i njeno zvono napravljeno od pretopljenog materijala koji potiče iz vremena rata, ali to nije bila municija, već jedan spomenik tuđincu – austrougarskom caru kome su okupatori nameravali da podignu “večno” znamenje na Kalemegdanu. Umesto toga, izlivena su zvona, u inat pokušaju da se Srbi satru sa ovih prostora, a tvrđavu za zauzme neko drugi…

Kada su, tokom Prvog svetskog rata, Austrijanci zavladali Beogradom, rešili su da sruše spomenik Karađorđu, koji se nalazio na mestu gde je danas Spomenik zahvalnosti Francuskoj. Želja im je bila da tu postave spomenik svom caru Franji Josifu, ali sudbina toj skulpturi nije dozvolila da svoj život započne na Kalemegdanu. Austrijanci su poraženi, a nesuđeni bronzani Franc Jozef postao je deo bogomolje – koju su Austrijanci tako žestoko bombardovali tokom rata.