U davna vremena je prvo služio kao kamenolom, iz kog su se stanovnici Beograda od pre gotovo dve hiljade godina snabdevali građom za vodovod, kuće i nadgrobne spomenike. Služio je kao skrovište, groblje a za vreme Drugog svetskog rata funkcionisao je kao svojevrsni komandni prostor okupatorske vojske.
Pogađate, u pitanju je Tašmajdan.
Uređena parkovska površina, sa po kojim spomenikom, nekoliko česmi, dečijim igralištima, fontanom…
Reklo bi se, park k’o park. Međutim, nešto upućeniji poznavaoci istorijskih prilika kod nas, znaće da se do početka XX veka, gotovo preko čitave današnje površine Tašmajdanskog parka prostiralo groblje, koje je na ovo mesto izmešteno 1836. godine sa Varoš kapije, po naređenju kneza Miloša.
Ono što malo ko zna, jeste da, po svemu sudeći, kosti mnogih znamenitih Beograđana i danas, počivaju negde duboko ispod tašmajdanskog šetališta, zatravljene i zaboravljene već više od sto godina.
Na ovom groblju je 1847. godine bio sahranjen otac srpskog teatra Joakim Vujić. Kako stoji u izvorima sahranjen je u blizini stare crkve, a grob mu je kasnije prekopan, zameten i zaboravljen.
Sličnu sudbinu doživelo je i poslednje počivalište pesnika Sime Milutinovića – Sarajlije o čijem postojanju, pored sačuvanih pesama, svedoči i jedna ulica u Beogradu nazvana po njegovom književnom pseudonimu – Čubra Čojković.
Sarajlija je nakon smrti 1847. godine sahranjen u grobnici svog prijatelja, prvog srpskog profesionalnog knjižara i knjigovesca, čoveka koji je izdao prva sabrana dela u istoriji domaćeg izdavaštva (Sabrana dela Dositeja Obradovića u deset knjiga, izdata u periodu od 1833 – 1845. godine) Gligorija Vozarovića, čiji su posmrtni ostaci takođe ostali zaboravljeni negde ispod ovog parka.
Zanimljiv je i podatak da je upravo Vozarović bio je i jedan od najpredanijih tragalaca za mestom na kome je spaljeno telo Svetog Save.
Nakon mnogo godina traganja, proučavanja i razgovora sa starim Beograđanima, ovaj predani kulturni delatnik je bio uveren da je našao pravo mesto. Čak je otkupio i obeležio parcelu za koju je verovao da predstavlja spalište prvog srpskog arhiepiskopa, označivši je drvenim krstom ofarbanim u crveno.
To mesto je godinama kasnije nastavilo da privlači pažnju, i nakon što su čelnici Društva za podizanje hrama svetog Save na Vračaru odabrali lokaciju današnjeg hrama, dobivši čak i ime po prvobitnom Vozarovićevom simbolu – Crveni krst.
Ipak, nekolicina znamenitih ljudi od pera od početka je izražavala sumnju u to da je lokacija odabrana za izgradnju hrama, stvarno mesto spaljivanja svečevih moštiju.
U narodu su kolale priče da je telo Svetog Save spaljeno na najvišoj uzvisini Tašmajdana, brdašcu koje su Beograđani od početka 18. veka nazivali „Čupina umka“.
Mesto je bilo nazvano po jednom od največih heroja, pustahija i tragičara naše istorije, kapetanu Teodoru Prodanoviću, poznatijem kao kapetan Čupa. Danas se na ovom mestu nalazi savremeni “fitnes park”, neposredno uz čuveni restoran “Poslednja šansa”.
Tašmajdan je kao groblje zvanično služio sve do 1888. godine, kada je na predlog tadašnjeg mitropolita SPC Mihaila pokrenuta inicijativa da se izmesti, zbog sve većeg širenja grada.
Iako je tadašnji gradonačenik Vladan Đorđević započeo preseljenje groblja na novu lokaciju na Velikom Vračaru, današnjoj Zvezdari, i pretvaranje Tašmajdana u najlepši gradski park, ne samo da su građani nastavili da svoje najmilije i dalje pokopavaju na Tašmajdanu, nego je u preseljenju zemnih ostataka do tada pokopanih došlo do situacije da su mnogi, znani i neznani, u tom premeštanju ostali bez počivališta, baš poput gore pomenutih velikana…
Svega dvestotinak metara dalje nalazi crkva svetog Marka, u čijoj je kripti smešteno počivalište poslednjih Obrenovića, kralja Aleksandra i kraljice Drage, dok su u samoj crkvi položeni zemni ostaci prvog srpskog cara Dušana, koji ovde počiva od 1968. godine.
Autor ovog teksta je sakupljajući građu za svoj roman „Kal juga“ posvećen manje poznatim događajima iz naše nacionalne istorije i kulture, uočio i neke zanimljive sličnosti u biografijama dva suverena, cara Dušana i Aleksandrovog oca, kralja Milana Obrenovića.
Oba vladara predstavljaju svojevrsnu među u našoj istoriji, s obzirom na to da je Dušan bio poslednji srpski kralj pre pada Srbije, a Milan Obrenović prvi nakon uspostavljanja državnosti.
Zanimljivo je da su oba vladara umrla u istovetnom životnom dobu (negde oko 46-47. godine života), da su imali po jednog sina naslednika nakon čije smrti dolazi do gašenja dinastije, te da su oba naslednika ubijena od strane onih na koje su svojevremeno najviše računali.
Po narodnom sećanju i predanju, car Uroš je nastradao od ruke Vukašina Mrnjavčevića, koga je svojevremeno postavio za savladara, dok je poslednji Obrenović ubijen u zaveri svojih oficira skovanoj u Zgradi Oficirskog doma, koju im je nekoliko godina ranije poklonio, danas poznatoj kao zgrada Studentskog kulturnog centra.
Samo par stotina metara dalje nailazimo na još jednu vrlo zanimljivu priču iz starog Beograda.
Naime, početkom XX veka, u beogradskoj čaršiji vladala je pomama vezana za izbor mesta na kome će se graditi zgrada Narodne skupštine. Odabrano mesto je odmah podelilo mišljenja ondašnje javnosti, najviše zahvaljujući protestima jedne u to vreme čuvene proročice.
Verovanja da je ovo mesto svojevrsna mešavina ukletog, nečistog i, kako je sama govorila „zavezanog“, dodatno su raspirivale i priče baba Spasenije, beogradske vračare s početka dvadesetog veka. Ona je važila za prozorljivu osobu, kojoj su se za savet i lek obraćali mnogi viđeniji žitelji tadašnjeg Beograda i Srbije.
Napokon, izabrano je mesto za izgradnju Narodne skupštine, za koju je kamen temeljac postavio lično kralj Petar I Karađorđević, polažući ga u čast svojih sinova prinčeva Đorđa i Alekandra.
Saznavši kakvo je mesto odabrano da se na njemu zida budući narodni dom, starica je, posredstvom svojih uticajnih klijenata, pokušala da dođe i do samog kralja.
Po njenim rečima, čitav ovaj potes bio je prokleto mesto, te se na njemu nikako nije smelo graditi ništa što bi simbolizovalo državu. Njeno upozorenje preneli su gotovo svi tadašnji dnevni listovi, nazivajući ih „baba Caninom bunom”.
Oba kraljeva sina završila su tragično – jedan u svojevrsnom pritvoru, a drugi ubijen u atentatu, a što se skupštinske zgrade tiče, zidana je naredne tri decenije pre nego što se u njoj začula prva poslanička svađa koja je nastavila da odjekuje, čini se, i do danas..
Autor: Mladen Milosavljević, pisac i etnolog
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
