“Najslavniji grad na Dunavu”: Beograd i Rimljani, “Romeji”, varvari i Sloveni

Čak ĉetiri imperatora antičkog Rima boravila su u našem gradu koji se tada zvao Singidunum.

Zabeležene su posete rimskih careva Septimija Severa 202. godine, Dioklecijana 295. godine i Konstancija Drugog 349. godine dok se smatra da je Valerijan, idući u ratnom pohodu na istočnu granicu carstva, morao da prođe kroz naš grad.

Još je zanimljivije da je u našem gradu rođen jedan car Rima – Jovijan. On je vladao kraće od osam meseci, od 26. juna 363. godine do 17. februara 364. godine.

Čitavo Balkansko poluostrvo postalo je deo Rimske imperije početkom nove ere, iako je širenje Rimljana na ovaj deo Evrope počelo tri veka ranije.

Pretpostavlja da su neke od ranih mezijskih rimskih legija boravile već tada na prostoru Singidunuma gde su imale svoj logor ali prekretnica u razvoju našeg grada dešava se 91. godine nove ere. Tada Singidunum postaje stalni logor IV Flavia legije koja je pre toga zajedno sa VII Claudia legijom bila smeštena u Viminicijumu.

IV Flavia legija brojala je oko šest hiljada vojnika sa deset kohorti sa po 600 vojnika od kojih je svaka bila podeljena na šest centurija sa po 100 vojnika. Legija je imala svoje tehničke jedinice, odnosno, radionice sa legijskim fabrima. Komandant legije bio je reda senatora.

Za potrebe smeštaja ove legije izgrađeno je moćno utvrđenje čiji su ostaci pronađeni na Gornjem gradu današnjeg Kalemegdana. Uz vojni logor razvijala se privreda, a naselje koje je bilo sve značajnije prvo je imalo status municipijuma a potom i kolonije rimskih građana.

Vojnici su bili dobro plaćeni: smatra pa se da se od plata Četvrte legije u Singidunum godišnje slivalo oko 1.125.000 do skoro 3.750.000 denara, što je pogodovalo razvoju grada i privrede.

Rim je vojnicima po odsluženju vojnog roka dodeljivao veće posede zemlje u kolonijama pa su penzionisani vojnici Četvrte legije ostajali na posedima u okolini Singidunuma koje su mogli da dobiju u trajno vlasništvu ukoliko bi njihovi potomci stupali u vojnu službu. Tako se uspešno razvijalo rimsko naselje ispod vojnog logora, kastruma, o čemu danas postoje materijalni dokazi.

Singidunum je bio mirno i dobro branjeno mesto sve do 441. godine kada su ga zauzeli, opljačkali i uništili Huni. Tako je završena velika uloga Singidunuma i slavne Četvrte legije koja je grad uspešno branila skoro četiri veka.

Posle raspada Hunske države Singidunum ulazi u sastav Istočnog Rimskog Carstva, ili Vizantije, kako se danas to carstvo zove, ali je i dalje bio izložen napadima varvarskih plemena Gepidi, Sarmati i Istočni Goti. Ovi poslednji sa svojim vođom Teodorihom osvajaju tvrđavu sa naseljem od Sarmata i drže je od 470 – 488. godine, a potom odlaze na teritoriju današnje Italije. Posle njihovog odlaska Gornja Mezija ponovo dolazi pod vlast Romeja, kako su Vizantinci, kao naslednici starog Rima sami sebe nazivali.

Vizantijski car Anastasije dozvoljava 512. godine germanskim plemenima da se nasele u okolinu razorenog Singidunuma pa je čitava provincija Gornja Mezija bila naseljeni varvarima. Tako je bilo sve do početka šestog veka kada grad Vizantija iz strateških razloga obnavlja i utvrđuje. To čini prvo vizantijski car Anastasije 510. godine a zatim i car Justinijan 535. godine.

Vizantijski pisac iz šestog veka Prokopije nas obaveštava da je Justinijan sagradio iznova čitav grad i opasavši ga veoma čvrstim bedemom, ponovo stvorio sjajan i hvale dostojan grad. Kasnije se pokazalo da je Justinijan koristio temelje porušenog rimskog kastruma koje je nadzidao ”zadržavajući delimično njihov pravac”.

Ova izgradnja završena je istovremeno sa delimičnom obnovom ostalih utvrđenja u sklopu limesa radi zaštite provincije od novih upada varvara. Ipak, sistem utvrđenja na limesu, iako sagrađen veoma smišljeno, nije obezbedio sigurnost provincija.

Novi neprijatelji Vizantije, Avari i Sloveni, sve češće prelaze Dunav, a vizantijski istoričari beleže da je 550. godine zabeležen najmasovniji upad ova dva plemena ”na zemljište Romeja”. Ipak, snažna Justinijanova tvrđava uspeva da izdrži sve napade, posebno Avara, pa grad nije potpuno razoren.

Dva napada na naš grad bila su posebno upečatljiva. Prvi se dogodio 584. godine kada su Avari sa Slovenima upali u grad koji je bio nespreman za borbu. Drugi se odigrao devet godina kasnije. Tada su stanovnici Singidunuma popalili lađe koje su Sloveni izgradili za prelaz preko reke. “Varvari na to opsednu grad i tek sedmog dana se povuku, sa bogatim otkupom”, pisao je vizantijski istoričar Teofilakt Simokata.

U narednom veku, u borbama koje su usedile, ratna sreća je bila promenjiva. Naš grad je često prelazio iz ruke u ruku, a periodu u kojima se živelo u miru predstavljali su retkost. Vizantijsko carstvo u sedmom veku bilo je iscrpljeno borbama na svim granicama pa se na Balkanu nalazilo u rasulu. To su iskoristili Sloveni koju preplavili poluostrvo naseljavajući se trajno pa im je vizantijski car Iraklije, nemajući kud, dozvolio da se nasele na teritoriju Vizantije.

Na ruševinama starog Singidunuma nikao je novi grad. Slovensko naseljavanje predstavlja jedan od najvažnijih događaja koji je u istoriji Beograda ostavio najdugoročnije posledice. Uprkos brojnim rušenjima i osvajanjima Beograd je ostao večno slovenski. Ipak Beograd i područje oko našeg grada vekovima ostaje granična tvrđava za sve koji su se borili na obe strane Dunava i Save.

Znameniti Konstantin Porfirogenit naš grad u vezi sa doseljavanjem Slovena pominje još jednom, u 630. godini. Potom nastaje dug period od 284 godine u kome se ne pominje u istorijskim izvorima ko vlada Singidunumom iako predmeti pronađeni na Beogradskoj tvrđavi potvrđuju o kontinuitetu života.

Tako je bilo do 878. godine kada se pominje u pisanim izvorima pod imenom Beograd ali ne kao paganski već hrišćanski grad pod bugarskom dominacijom a već 885. godine o njemu se piše kao ”najslavnijem gradu na Dunavu”.

Tu leži odgovor zašto su u novembru 2021. godine romejski carevi Iraklije, Justinijan i Konstantin dobili ulice u Beogradu jer tako smo počeli snažnije da ističemo vezu našeg grada i naše zemlje sa Rimskom imperijom.

Za zemlju na čijoj današnjoj teritoriji je rođeno 17 rimskih imperatora, što čini petinu svih careva, premalo svetu pokazujemo svoje rimsko nasleđe. A da bi to bilo tako rimski careci Carevi Dioklecijan, Septimije Sever, Konstancije Drugi, Anastasije i Valerijan kao i Beograđanin car Jovijan još čekaju ulice i sećanje našeg grada.

Autor: Goran Vesić