Dan u kome su šine prešle Savu

Da li Vam je nemoguće da zamislite scenu u kojoj ulazite u tramvaj ispred hotela Moskva, pa se onda spuštate niz Prizrensku (da, u današnjem kontra-smeru) i izbijate preko Zelenog venca i Brankove na novi most, prelazite Savu i zatim kroz peščana polja, uz nasip pored Dunava vozite se do centra Zemuna?

S obzirom na današnje tokove saobraćaja to zaista deluje neobično.

Ispred Moskve nema nikakvog tramvajskog stajališta niti okretnice, Prizrenska je jednosmerna na gore, ka Terazijama, a kroz Brankovu i prema Zemunu ide bezbroj, rekli bi smo, autobuskih linija, čak i jedna sa električnim vozilima, na struju, što je potpuni novitet 21. veka.

Ipak, za nekadašnji Beograd, današnji dan, 5. novembar, i to onaj 1935. godine, bio je izuzetno veliki datum. Jer, tog dana prvi tramvaji krenuli su sa Terazija za – ni manje ni više nego -Zemun.

A Zemun nije bio baš blizu te 1935. godine.

Svega 17 godina ranije bio je deo druge države, Austrougarske carevine, i to vekovima, a između beogradske obale Save i prvih zemunskih kuća prostirala se peščara i močvara koju su često plavile dunavske vode.

Jednostavno, iako je godinu dana ranije bio izgrađen novi velelepni most Kralja Aleksandra, i tako se napravila direktna saobraćajno-pešačka veza, jedna nasleđena barijera, i to vekovna, istorijska, je postojala i dalje. Trebalo je povezati dva mesta u jednu celinu, a javni gradski prevoz je bio najbolje rešenje za to.

I tako se desila tramvajska linija broj 14: Beograd – Zemun.

Za datum njenog polaska odabran je baš 5. novembar jer je to bio dan u kome su divizije srpske vojske pobedonosno ušle u Zemun 1918. godine, na kraju Prvog svetskog rata, i oslobodile ga od vekovne tuđinske vlasti. Iako je sačuvao svoju etničku raznolikost, i najveći deo svojih predratnih stanovnika, Zemun je tek tada od granične karaule propale carevine postao deo prestonice nove jugoslovenske države.

Nije prošlo mnogo, a prvobitna trasa 14-ice se malo promenila: umesto svečanog polaska ispred Moskve, sa Terazija, za terminus je odabrana okretnica na “Trgu vojvode Mišića“, danas iščezlom beogradskom toponimu, koji se nalazio na mestu sadašnjeg parkića uz Narodnu skupštinu, ka Vlajkovićevoj.

Kada bi prešla most, 14-ica je “taljigala” Beogradskim putem (današnjim Bulevarom Nikole Tesle), sve do Glavne ulice u Zemunu i bioskopa “Central” gde je bio drugi terminus.

U leto 1940. gradi se i tramvajski depo na mestu gde je današnji park-kej, blizu sadašnjeg autobuskog polazišta.

Srušen je posle Drugog svetskog rata kada je odlučeno da se uredi šetalište uz Dunav. Iste te, poslednje predratne godine, trasa 14-ice je doživela promenu i sa beogradske strane, pa je produžena čak do Novog groblja, što je činilo najdužom linijom javnog prevoza u tadašnjem Beogradu.

Prema nekim izvorima, ekspanzija tramvajskog saobraćaja u tom beogradskom “bumu” do 1941. godine donela je ideju da se još neke linije uvežu sa “zemunskom” ali i da, po prvi put u istoriji Beograda, deo trase – ide podzemno, kroz centar! Time bi 14-ica u pravom smislu reči postala zametak beogradskog metroa.

Nažalost, sve ove spektakularne planove grubo je prekinula nacistička agresija na Kraljevinu Jugoslaviju i mučna okupacija, posle koje više ništa nije bilo isto.

U prvim danima rata, aprila 1941. godine, nakon što je miniran i srušen most Kralja Aleksandra preko Save, nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije u Zemunu je preostao izvestan broj tramvaja koji se više nikada nisu obreli u Beogradu niti došli do početne stanice sa te strane.

Umesto toga, nove ustaške vlasti (Zemun je pripao zločinačkoj ustaškoj državi NDH prema Hitlerovim planovima za komadanje Srbije) od tih zaostalih kola uvode tramvajski saobraćaj i to – od zemunske Pošte do Sajmišta koje će ubrzo postati mesto strahovite patnje i stradanja kad nacisti u njemu budu formirali logor smrti.

Ipak, taj tramvaj su koristili ljudi iz Zemuna koji su i u to teško vreme imali neka posla u Beogradu: nakon što bi ih dovezao do Sajmišta, izašli bi tik uz ogradu logora i tu peške prelazili pontonski most nemačke vojske, pa bi ponovo u Karađorđevoj ulazili u neki od tramvaja koji su radili u okupiranoj Nedićevoj Srbiji. Ipak, tih putnika nije bilo mnogo.

Nakon što je 1956. izgrađen novi most na mestu nekadašnjeg porušenog, ovog puta nazvan “Most bratstva i jedinstva”, uvedena je umesto tramvajske trolejbuska linija ali sa istim brojem – 14. U početku je imala identičnu trasu kao predratna tramvajska, da bi koju godinu kasnije bila produžena do “Konjičke škole” – baš onako kako je bilo planirano i za tramvaj pre Drugog svetskog rata.

Posebno je zanimljiva još jedna podudarnost: upravo ovih dana treba da se donese novi “Plan generalne regulacije šinskih sistema” kojim je Grad Beograd predvideo proširenje tramvajskih linija i to – preko Dunava, novim mostom koji će se graditi kod Ade Huje.

Baš kao što je pre 86 godina tramvaj prvi put prešao Savu novim mostom.