Početkom 19. veka Beograd je bila mala, orijentalna varoš, tek predata u ruke Srba posle vekova okupacije, i to ne u potpunosti. Na Kalemegdanu je i dalje bio veliki turski garnizon sa mnogo topova. Ali sam grad, onaj njegov civilni deo, postao je – srpski.
Knez Miloš Obrenović stajao je na čelu ove epohalne prekretnice, kao neupitni srpski vladar: prek, nabusit i nepismen, posedovao je, sa druge strane, urođenu inteligenciju i jaku želju da od zemlje napravi nešto novo, drugačije od vremena zaostalosti pod okupacijom turske carevine.
A kakvu je viziju imao knez Miloš kada je stvarao modernu Srbiju pre dva veka, bez reči se može opisati ako, na primer, stanete na raskrsnicu ulice koja nosi baš njegovo ime i Nemanjine – kod zgrade Vlade.
Moćne saobraćajnice sa više traka prepune vozila slika su savremene gradske vreve, ali ko je u starom jezgu grada ostavio toliko prostora i šta bismo radili da su ove ulice, kojim slučajem, mnogo uže?
One su prosečene baš u vreme kada je knez Miloš stvarao srpsku prestonicu, novi Beograd, grad izvan šanca, koji neće ni najmanje podsećati na tursku kasabu i kojim će se hodati ponosno, a ne spuštati glavu pod krovovima načičkanih straćara i trskara u krivudavim i slepim ulicama.
Knez Miloš bio je vrsni političar, a urbanizam je bio deo “paketa” preobražaja srpskih gradova, pa su oni su tako tridesetih godina 19. veka postajali “po vkusu evropejskome“.
Beograd je čak malo i okasnio, pre njega ortogonalnu mrežu ulica, kao i velike centralne trgove kružnog, kvadratnog ili pravougaonog oblika dobijaju Kraljevo, Požega, Bajina Bašta, Loznica, Gornji Milanovac…
Svoj politički i urbanistički program o stvaranju srpskog Beograda koji će se nalaziti na tzv. zapadnoj padini Vračara, tamo gde su počinjale livade, knez je izneo francuskom diplomati Boa le Kontu. Sa osnivanjem i građenjem novog Beograda počelo se 1835. godine, a ulice koje danas poznajemo kao Bulevar (Carigradski drum), Kneza Miloša (Topčiderski drum) i Nemanjina tada dobijaju svojih “20 hvati” širine ili čak 38 metara.
To se zbilo znatno pre no što je od starog jezgra grada, “varoši u šancu” Emilijan Josimović, profesor Liceja Velike škole, član Srpskog učenog društva i prvi zvanični srpski urbanista, osmislio centar grada koji ne prestaje da osvaja srca.
Tako je ostalo zabeleženo da je u februaru 1834. godine Knez Miloš, naprimer, doneo Naredbu o izmeštanju svih radnji za promet eksplozivnim materijama van gradskog jezgra što je početak organizovane zaštite od požara u Srbiji. Ova naredba je veoma ilustrativan primer koji pokazuje dokle su išla njegova razmišljanja o modernizaciji Beograda.
A šta bi tek bilo da se ostvarila njegova želja da staru varoš okružuje čitav venac parkova i šetališta? Jedino je deo kod Trga republike i na Obilićevom vencu bio izveden po toj zamisli, ali veliku zahvalnost Josimoviću dugujemo za osnivanje parka Kalemegdan.
Svoj urbanistički plan Josimović je izložio 1867. godine, čitavih 33 godine nakon inicijalnih ideja Miloša Obrenovića o budućem izgledu grada…
Inače, prvi javni park u Srbiji, upravo prema zamisli kneza Miloša, trebalo je da bude na mestu gde se danas nalazi kompleks Kliničkog centra Srbije. Umesto toga, formiran je u okolini njegovog budućeg dvora, u današnjem parku Gavrila Principa.
Na zelene površine i javne parkove već pri građenju Beograda 1835. godine gledalo se kao na humanu potrebu ljudi koji žive u gradovima da osete spoj sa prirodom. Emilijan Josimović je tu ideju do detalja razradio, a danas se Beograd može pohvaliti brojnim parkovima u srcu grada – sve od Topčiderskog, Studentskog i Botaničke bašte pa do Košutnjaka, Kalemegdana, Tašmajdana i parka Gavrila Principa, kod Vukovog spomenika i novog u nastajanju – Linijskog parka uz obalu Save i Dunava.
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
