Prvi opisi Kine u beogradskoj štampi

U današnjem svetu, kad su sve informacije dostupne na jedan klik, teško je zamisliti kako su ljudi u prošlosti dolazili do podataka o nekoj destinaciji koju su planirali da posete, bez obzira da li se radilo o poslovnom ili turističkom putovanju.

Ovih prvih je bilo srazmerno više, sve do perioda između dva svetska rata, kada su turistička putovanja postala popularna, sa ciljem da se upoznaju nepoznati gradovi i zemlje. Vrlo često putovanja su bila kombinacija svega pomenutog, bez obzira da li se putovalo u svojoj zemlji ili u inostranstvu.

Upravo u ovom periodu, veliku popularnost stekli su putopisi. Kada pomislimo na ovaj žanr književnosti, najčešće se sećamo Dučićevog Gradovi i himere, Pisma iz Norveške Isidore Sekulić ili dela nekog drugog književnika, ali treba da znamo da su putopisne tekstove objavljivali i lekari, naučnici, prosvetni radnici, arhitekte, vajari i slikari, glumci, novinari…

Putopisi, posebno oni o dalekim, nekad i mističnim destinacijama golicali su maštu čitalaca. Kao neiscrpni izvor inspiracije uticali su na sve one koji su bili u finansijskoj mogućnosti da sebi priušte neko egzotično putovanje. Za sve ostale bile su prilika da steknu obaveštenja o nekoj zemlji koju nisu posetili, niti su imali bilo kakve ozbiljnije informaciji o njoj.

Svi vodeći dnevni listovi i časopisi koji su izlazili u dekadi 1930tih imali su stalne rubrike u kojima su saradnici objavljivali utiske sa putovanja, bilo po zemlji, bilo u inostranstvu.

List Vreme nije bio izuzetak. Njegovi čitaoci mogli su 1932. godine u nekoliko nastavaka da prate putovanje „jedne mlade Srpkinje, kroz Mandžuriju, u jeku kineskog vrenja i japanske mode operacije očnih kapaka“.

Ove putopisne članke potpisivala je Jelena zvana Ljalja, ćerka Borisava Velimirovića i majke Ruskinje, Maruse Aleksandrovne Dudikalove.

Rođena 1912. godine u Blagovješčensku, Ljalja je detinjstvo provela u istočnom Sibiru, Mandžuriji i Kini, gde je njen otac radio kao veterinar. Najviše godina je živela u Harbinu, gde je Borisav Velimirović postavljen za direktora Pasterovog bakteriološkog insituta kada je Ljalja imala četiri godine.

Odrastajući „pod nebom žute rase“, kako je pisala, zahvaljujući svojoj guvernanti Kineskinji naučila je i kineski jezik, pa je u međuratnoj Jugoslaviji bila jedina koja je tečno govorila ovaj jezik.

Iako višestruko talentovana i umetnički nadarena, tuberkuloza, ta podmukla bolest kojoj još nije bilo leka, potpuno ju je omela u životu.

Po dolasku u Beograd upisala je Filozofski fakultet, ali zbog pogoršanja zdravstvenog stanja, nije uspela da diplomira. Strahote Drugog svetskog rata uz novo pogoršanje bolesti odnele su prerano ovaj „najlepši cvet sa Dalekog istoka među nama“, 1943. godine.

Čitajući Ljaljine opise Pekinga, Šangaja, Tijanđina, vidimo da ih ne doživljava kao gradove na drugoj strani planete. Iako puni nostalgije, njeni tekstovi pružaju interesantna zapažanja o mestima i prirodi Kine, a poznavanje kineskog jezika i društvenih odnosa omogućili su joj da čitaocima, kroz svoju lirsku dušu, u opise pretoči život i navike tamošnjeg stanovništva, počev od vožnje rikšom, preko sve većeg izvoza soje u Ameriku i Evropu, do nesvakidašnjih i egzotičnih jela poput lastinih gnezda i prženih skakavaca.

Njeni opisi Kine i života u kineskim gradovima bili su izuzetno dobro prihvaćeni od strane publike.

O toj drevnoj zemlji i njenoj civilizaciji kod nas se u to vreme izuzetno malo znalo, iako je postojala određena svest o njenoj veličini i značaju.

Tek su Ljaljini članci u Vremenu mogli da domaćim čitaocima približe život i okolnosti u Kini.

Ova velika zemlja je u to vreme počela da se naglo razvija i postajala je sve primamljivija destinacija, kako za evropski poslovni svet tako i za one sa lošim, kolonijalističkim namerama. Imperijalni Japan okupirao je velike delove Kine i nastaviće agresiju u narednim godinama, uz ogromne žrtve u kineskom narodu. Na Ljaljinu sreću, ona je u vreme kada započinje strahovit japanski teror, već bila u Beogradu, pa su beogradski čitaoci ostali pošteđeni opisa užasa te okupacije.

Književnošću se inače bavio i Ljaljin otac Borisav, koji je takođe pisao i putopise. I drugi potomci Ljaljinog dede sveštenika protojereja Miloša Velimirovića, autora više etnografskih spisa i jednog od osnivača Srpske književne zadruge, ostavili su dubok trag u kulturi i nauci ondašnje Srbije.

Sin Milorad bio je lekar, kao i mnogo poznatiji Milutin Velimirović, koji je tokom svog ispunjenog života bio i književnik, putopisac, feljtonista, istoričar medicine, prevodilac, učesnik Velikog rata, senator i nadasve humanista. Ćerka, Zorka Velimirović bila je jedna od najznačajnijih prevodilaca u srpskoj književnosti 20. veka, a njena sestra Ljubica Velimirović Popadić romanopisac. Najmlađa od sestara, Vukosava Velimirović, bila je prva srpska školovana vajarka, koja je u međuratnom periodu stekla ugled ne samo u zemlji, već i u evropskim okvirima, ali i dečiji pisac, ilustrator, likovni kritičar.