U noći između 15. i 16. avgusta, davne 1717. godine, vođena je jedna od najkrvavijih i najneobičnijih bitaka u burnoj istoriji Beograda, a ishod sukoba između dve vekovne sile, na čijim stranama je u tom trenutku stajalo preko 300.000 vojnika, odlučila je – magla.
Tog 15. avgusta 1717. godine, sa zalaskom sunca gasile su se i poslednje nade pripadnika udruženih snaga Svetog rimskog carstva, da mogu živi dočekati jutro. Iskrcavanje austrijskih trupa, koje su dva meseca ranije kod Višnjice prešle Dunav i preko Mirijeva i Vračara započele sa opsadom beogradske tvrđave, zašavši neprijatelju iza leđa, nisu donele očekivane rezultate.
Austrijski vojni stratezi su predviđali da će osvajanje tvrđave, čija posada nije brojala više od 30.000 ljudi, biti rutinski posao. Razlog njihovog optimizma bila je vojna sila sačinjena od blizu 80 bataljona sa oko 80.000 pešadinaca i preko 30.000 konjanika, u čijem sastavu je delovalo i 6.000 srpskih ratnika iz tzv. pomoćnog odreda kojim su, između ostalih, komandovali Vuk Isaković, Staniša Marković Mlatišuma i Teodor Prodanović Čupić, koga je narodna pesma zapamtila kao Kapetana Čupu.
Ipak, najveći adut carske vojske bio je Eugen Savojski, najuspešniji evropski vojskovođa u tom trenutku, pa se predviđalo da će tvrđava biti osvojena već nakon nekoliko nedelja.
Međutim, beskrajni dani ispunjeni nesnosnim vrućinama, koje su smenjivali kišni periodi, otežavali su opsadu koja je između ostalog podrazumevala i naporne radove na kopanju rovova, izgradnju grudobrana i reduta, kao i učestvovanje u neprestanim čarkama sa turskim odredima, koji su munjevitim izletanjima iz tvrđave zadavali velike gubitke najisturenijim redovima Austrijanaca.
Sve ovo potrajalo je do prvih dana avgusta kada su se iz pravca carigradskog druma zaviorile turske zastave i kada je pred Beograd došao veliki vezir Halil-paša sa 200.000 vojnika, nakon čega su Austrijanci izgubili svaku nadu.
Opsedajući zidine beogradske tvrđave, oni su se odjednom i sami našli u obruču, stešnjeni između snaga u tvrđavi i Halil-pašinih trupa koje su ih opkolile sa leđa.
U tim trenucima gotovo niko u redovima Eugena Savojskog nije verovao u pozitivan ishod bitke. Niko, osim samog vojskovođe.
Dok su generali i drugi niži oficiri predlagali predaju, što je podrazumevalo stavljanje sebe na milost i nemilost neprijatelju, Savojski je mirno ponavljao da će Beograd, uskoro, biti u rukama hrišćana. Računao je na tajanstvenog saveznika uz čiju pomoć nešto ranije već pobedio Turke kod Petrovaradina.
Naime, nepune dve godine ranije suveren habzburške monarhije, Car Karlo VI, pokrenuo je do tada najveću vojnu kampanju, sa ciljem da iz južnih krajeva carevine protera Turke. Nakon neočekivane pobede kod Petrovaradina, gde su austrijske snage potukle gotovo dva puta brojniju vojsku osmanlijskog vezira Damat Ali – Paše (istog onog koji i dan danas počiva u jedinom sačuvanom turbetu na Kalemegdanu), pala su i manja utvrđenja u Temišvaru, Pančevu i Novoj Palanci.
Sledeći je bio Beograd, dobro utvrđen i odlično branjen grad, koji su Turci odvajkada nazivali Darul Džihad iliti – kuća rata. Ostalo je zapisano da je na strani Austrijanaca, pored brojnih pridruženih trupa i nesumnjivog vojnog genija kakav je bio princ Savojski, u bici kod Petrovaradina ključni faktor pobede bilo iznenadno nevreme.
Tačnije, u trenucima kada su Turci bili gotovo nadomak pobede, nad bojištem je počela da besni oluja, koja je zbunila Turke, a što su vojnici Eugena Savojskog iskoristili za jak kontranapad, izborivši veliku pobedu.
Hroničari su zabeležili da je ta pobeda kod novosadskog Petrovaradina izvojevana 5. avgusta 1716. godine, a da je neposredno pred početak bitke Savojski naredio da se pred njegovim vojnicima nosi ikona Bogorodice.
Na prvi pogled ništa čudno. Među hrišćanskim vojskovođama je postojala čitava tradicija borbe pod znamenjem vere kojoj su pripadali. Uostalom, setimo se pobede Konstantina Velikog nad Miksencijem kod Milvijskog mosta, i njegove vizije krsta sa natpisom – “Ovim pobeđuj!”
Noć pred bitku za Beograd, Savojski je iznenada okupio svoje generale i naredio brzo postavljanje u formaciju za napad.
Po svedočenju jednog nepotpisanog učesnika bitke, čiji je tekst u celosti objavljen u “Godišnjaku grada Beograda br. VII” iz 1960. godine, oficiri su bili vrlo zatečeni ovim naređenjem.
U trenutku kada su Austrijanci zauzeli pozicije za napad, na bojište se spustila gusta magla koja je potpuno poremetila Turke. Bitka je počela u zoru 16. avgusta i za vreme od oko pet sati, koliko je trajala, Austrijanci su u potpunosti razbili neprijatelja. Po poljima oko Beograda ostalo je oko 13.000 mrtvih Turaka, i blizu 2.000 mrtvih austrijskih vojnika, uz oko 5.000 turskih zarobljenika.
Godinu dana kasnije, jula 1718. potpisan je Požarevački mir, i nastaje period – Kraljevine Srbije.
Mnogi i danas ne znaju da je Srbija osim srednjovekovne i Srbije Obrenovića i Karađorđevića, imala kraljevinu i početkom 18. veka, koja je postojala pune 22 godine, čijim je nastankom jedan strani represivni sistem zamenjen drugim.
Mnogi biografi Eugena Savojskog, između ostalog, navode i njegove sklonosti ka onostranom, mističnom i tajanstvenom, što svakako ide u prilog neobičnim okolnostima pod kojima je dobijao svoje bitke.
Pored toga, zanimljivo je da su gotovo svi velikaši novoosvojene teritorije Kraljevine Srbije, umrli u periodu od svega nekoliko godina.
Među prvima je umro mletački dužd Karlo Ruzini (1735), jedan od potpisnika mira u Požarevcu. Sledeći umire Eugen Savojski (1736), zatim Karl Aleksandar od Virtemberga (1737), čovek koji je 13 godina vladao Kraljevinom Srbijom. Zanimljivo je da su sva trojica umrla od gušenja.
Nakon njih, zbog navodne izdaje, pogubljen je i obnovitelj beogradske tvrđave i jedan od najvećih fortifikatora prve polovine 18. tog veka, Nikola Doksat de Moret da bi na kraju umro i sam Car Karlo VI u svojoj 55 godini – i on od gušenja.
Zapisano je da su poslednje reči habzburškog monarha bile: “Umirem. Davi me Beograd koji mi sedi na grudima.”
Da li su sve ovo samo slučajnosti ili su svi oni bili potpisnici nekakvog nesvetog pakta, uz čiju pomoć su uspevali da pobede neprijatelja, gospodareći vremenskim neprilikama, bila je jedna od polaznih pretpostavki potpisnika ovih redova, kojima se bavio u svom romanu prvencu “Kal juga”.
Autor: Mladen Milosavljević, istoričar
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
