O Jatagan mali se poslednjih godina ponovo naveliko priča. I bilo da se pomene u novinama, na televiziji, u serijama ili romanima – o njoj se govori kao o najbednijem naselju koje je u Beogradu postojalo u poslednjih stotinak godina.
Ali, i od bednijeg je bilo još bednije! Zvalo se – Makiško naselje!
Smešteno uz Savu intenzivno se razvijalo između dva rata, a tamo tridesetih godina brojalo je čak 500 domova. Ako se uzme u obzir da su ondašnje porodice imale u proseku znatno više dece nego današnje, pa da uzmemo da ih je, recimo, pod jednim krovom bilo sveukupno po petoro dobijamo da je tamo živelo oko 2.500 duša. Manje teško, samo može biti više.
Inače, Beograd se snabdeva podzemnom vodom iz Makiša još od 1892. Postrojenja i bunari su se vremenom proširivali, osavremenjivali… A tu nadomak njih bilo je to jedno tužno i danas potpuno zaboravljeno naselje.
I pomenusmo kuće. Teško da se ijedna od njih mogla kućom nazvati. Bile su to udžerice sklepane od dasaka, oblepljene blatom, sa zemljanim podom, naherene vremenom na jednu stranu…
Pre nego što su u Makiš počeli da se dovlače oni proterani iz grada zbog svog nemaštine, i oni koji su pristigli sa svih strana zemlje za poslom u prestonu varoš, to je bila samo pogolema ravnica. A onda se sva sirotinja koja se mogla sagledati unaokolo sabrala na njoj.
Do 1934. polje je pripadalo ataru Žarkovačke opštine, pa pripojeno Beogradskoj opštini. Mnogo je tu parcela bilo svojima Žarkovčana, a oni su ih ograđivali plotom kako se ne bi njih naselila sirotinja.
Koliko su ti jadnici živeli u bedi najbolje govori podatak da su se tu sjatili jer nisu imali novca da plate čak ni kiriju u već pomenutoj bednoj Jatagan mali.
Ko god bi u ta doba kročio u neku od tih sklepanih domova pokraj Obrenovačkog puta zapljusnuo bi ga namah teški vonj vlage. Zemljani podovi su bivali mokri, ne samo zbog podzemnih voda kojih tuda umnogome ima, nego i zbog toga što su ih stanari svaki čas kvasili da se, kako su objašnjavali retkim gostima, ne legu buve u prašini!
Život porodice se odvijao u jednoj skučenoj prostoriji. U njoj bi uglavili jednu slamaricu na kojoj su svi spavali – i čeljad i roditelji. U drugom uglu bi se nalazila plehana peć, uglavnom progorela na više mesta.
Astali su bili mali jer nije bilo više prostora, a na njima tek poneka zemljana činija, dve, tri ulubljene šerpice, kašike i pored velika činija za vodu. To je sve što su imali.
Kada su se topili snegovi Makiš se pretvarao u jezero, a s novim kišama prolećnim i izlivanjem Save tako bi se zadržalo sve do kraja juna! Bosi, kroz ledenu vodu, gazili su njegovi stanovnici i hitali u Beograd na svoje težačke poslove.
Kako se spuštalo veče tako je kreket žaba bivao sve glasniji, a zujanje komaraca je postajalo nepodnošljivo.
Dugo se tražilo rešenje. Predsednik Beogradske opštine Jevrem Tomić 17. jula 1940. u pratnji novinara obišao je Makiško naselje. Koliko se moglo to učiniti od blata, vode i žabokrečine. Gradski oci su nameravali da izvrše ekproprijaciju većeg dela Makiša za potrebe gradskog vodovoda.
Ali meštani Žarkova (oni što nisu živeli tu već imali posede) nisu bili voljni za takvu pogodbu jer su želeli da zadrže svoje zemljište. Iako je do samo koji dan pre Tomićeve posete sve bilo poplavljeno.
Ono što se predsednikovog dolaska dalo zaključiti jeste da je naselje nemoguće spasiti i da se što pre mora ukloniti.
Nije prošlo mnogo – razrušeno je hiljadu udžerica.
Uklanjanje divljeg naselja započeto je 29. jula, a već 15. avgusta čitav prostor od trošarinske zgrade na Čukarici pa sve do strugare Makiš bio je očišćen kao da do juče nisu tu živeli neki ljudi. Siroti stanovnici koji su ga uporno branili (iz drugih podbuda od Žarkovčana) smešteni su delom u tadašnju Čukaričku osnovnu školu, a delom preseljeni u Zemun.
Beogradska opština Bilo je i onih koji su nakon mukotrpne beogradske avanture morali da se vrate u svoja sela i duboko u unutrašnjost.
I kada se mislilo da je područje na kojem je, recimo, Radio Beograd postavio svoj predajnik i osveštao ga 1937. zauvek raščićeno i preuređeno kako bi se osiguralo vodosnadbevanje prestonice, neki su bili uporni… U osvit rata beleži se da je tamo ponovo živelo više od dve hiljade ljudi i da su ponovo usred zime postradali od – vode!
Tako je 16. januara 1941. velika delegacija meštana predvođena članovima Društva za unapređenje Makiša, odnosno njegovim predsednikom Rajkom Vasićem i parohom protom Stevanom Đurđevićem, stigla kod Jevrema Tomića.
Tražili su pomoć da se popravi Obrenovački nasip, koji se zbog propusta u gradnji slegao i propuštao vodu na čak 150 mesta! Delegacija je predlagala da se iskopojaju kanali do pumpe sa sifonom podignute 1938. godine. A kad se tako isušili predeo, da se načine brojne pešake staze.
Prota je ispričao da mora čamcem da obilazi parohijane da im sveti vodicu uoči slave, a da iz čamca ulazi u kuću kroz prozore.
Ali maltene kako su završili Makišani svoju jadikovku, Nemci su već 6. aprila zasuli Beograd bombama.
Istorijski podaci govore da je bilo prokopavanja kanala radi odvodnjavanja i stvaranja sigurnosti za poljoprivredne proizvode, a Srpsko izdavačko preduzeće i nemačke novine “Donaucajtung” su u oktobru 1943. priredili Praznik žetve.
Makiš se i nakon rata naseljavao, a prema popisu iz 2011. tamo je živelo 1.217 ljudi.
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
