Nikolaj Henrikovič Hartvig – čovek velikog ugleda davno prohujalih vremena, proglašen čak i “prvom žrtvom Velikog rata”, ima posve neobičan spomenik na beogradskom Novom Groblju.
Rus, pravoslavac, carski diplomata u Beogradu umro je uoči početka krvavog i strašnog Prvog svetskog rata, ali nije otišao mirno i spokojno. Sa sobom u grob poneo je slike užasa, koje je samo mogao da zamisli, kada je u Beogradu saznao šta se sprema našoj zemlji.
Danas, njegov grob krasi ikona svetog Nikole.
Pomalo kitnjast, spomenik u ruskom stilu sa jarkim bojama i zlatnim detaljima završava se plavim “kupolama” odnosno imitacijama tornjeva ruske crkve sa ruskim krstovima na vrhu.
Hartvig nije zaboravljen – njegov grob se održava, a čak i posle 108 godina od smrti, na njemu stoji poneki venac. Čini se kao da je malo falilo da ovaj čovek padne u zaborav. Opština beogradska ga se setila 1939. godine i njegovo mesto počinka dostojno obeležila.
“Nikolaju Henrikoviću Hartvigu, ruskom carskom poslaniku na srpskom dvoru u znak zahvalnosti, opština grada Beograda, 1939“, napisano je na spomeniku.
Srčani bolesnk, strastveni pušač, diplomata vrelog srca, umro je u kancelariji austrijskog kolege Vladimira Gizla fon Gizlingena.
Navodno, tada ga je austrijski poslanik obavestio o ultimatumu koji se, nakon atentata na prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu, spremao Srbiji. I to Hartvigovo srce nije izdržalo.
U okolnostima velike napetosti, kada se spominjao čak i uticaj Rusije na sarajevski atentat, i kada je sam Hartvig postao meta austrijskih medija – pisalo se čak da je na dan atentata Hartvig pripremio banket – ova smrt izazvala je veliko podozrenje.
Teorije zavere potkovane stvarnom netrpeljivošću, dovele su do spekulacija da je ruski poslanik ubijen. Ipak, smrt Hartviga verovatnije je izazvala velike nelagode za austrijskog diplomatu. U zemlji koja je već proglašena neprijateljskom, događa mu se smrt kolege koji predstavlja veliku silu i to u sopstvenoj rezidenciji.
Uzalud su Fon Gizlingen i njegova supruga pokušavali da pomognu Rusu, a brzo je stigao i lični lekar kralja Petra Prvog, dr Svetislav Simonović.
Po njemu je 1930. godine nazvana Beogradska ulica, iznad Slavije. To ime joj ukidaju nacisti u toku okupacije Beograda u Drugom svetskom ratu, a posle rata nove vlasti tu važnu ulicu nazivaju najpre neodređenim imenom “ulica Narodne republike”, da bi joj ubrzo dali ime Borisa Kidriča, komuniste iz Slovenije koji nije imao nikakve veze sa Beogradom.
Ta nepravda prema Beogradu je ispravljena 1992. godine, kada ulica ponovo dobija originalno ime Beogradska, ali će Hartvig još pričekati da se sete njegove žrtve: tek 2017. godine je na predlog Gorana Vesića, zamenika gradonačelnika Beograda, deo Dubljanske ulice na Vračaru dobio ime ruskog diplomate koji je umro od stresa zbog onoga što čeka Srbiju..
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
