Pune dvadeset i dve godine, od 1717 do 1739. godine, Beograd je predstavljao pravu baroknu prestonicu austrijske provincije, u izvorima poznate kao Kraljevstvo Srbija.
Iako je delovalo da se srpski živalj konačno oslobodio vekovnog ropstva pod nemilom turskom upravom, te da će se pod patronatom hrišćanskih gospodara izboriti za veća prava, vreme će potvrditi da sreće pod tuđinskom upravom nema.
Pravoslavno stanovništvo Beograda, nastanjeno na savskoj padini, za razliku od žitelja nemačkog iliti dunavskog dela grada, živelo je u nemerljivo lošijim uslovima, ništa manje oskudno nego za vreme pređašnjih gospodara.
Iako je bilo pojedinaca koji su i kod Turaka i kod Austrijanaca uspevali da za sebe i porodicu izdejstvuju nešto ličnih privilegija, većinsko stanovništvo ondašnje Srbije i Beograda nije bilo te sreće.
Iz jednog pisma koje je mitropolit karlovački Vićentije Jovanović 1737. godine uputio ruskoj carici Ani, može se sagledati deo onoga što je srpski narod preživljavao od smene vlasti u Srbiji.
U pismu se, između ostalog, kaže i sledeće: Kakva su čuda i pokore počinili austrijski generali Najpert i Valis ali i ostali generali, zapovednici, pa i sami vojnici, to nije u stanju čovečji jezik ispričati, i to kako po kućama i ostalim imanjima, tako isto i po crkvama, šta više, nisu ostavljali na miru ni same mrtvace, nego su ih iskopavali iz grobova pa sa njih skidali što su od vrednosti našli…
Mi smo prosto plen i izloženi kinjenju nemačkog naroda. Što od nas otmu i ukradu, odnose u svoju zemlju i još uz to, na podsmeh našeg strpljenje, usuđuju se tužakati hrišćanskom svetu kako mi dopuštamo da gladuje, poslata nam radi našeg oslobođenja, carska vojska.
Posle 1718. godine i potpisivanja Požarevačkog mira, car Svetog rimskog carstva, Karlo VI je na području Srbije i Tamiškog Banata suzio prava Srba dobijena pređašnjim privilegijama u korist katoličkog stanovništva koje je već živelo ili naknadno naseljavano na tom području.
Jedan od dokumenata iz kog se, makar i delimično može pretpostaviti stepen potčinjenosti pravoslavnog stanovništva na teritoriji Srbije, jeste takozvana Deklaratorija odn. zakon o uređenju srpske crkve u karlovačkoj mitropoliji.
Preko stotinu viđenijih Srba je potpisalo protest protiv Deklatorija i on je poslat caru u Beč, uz molbu za očuvanje ranije obećanih srpskih privilegija. Kakav je bio odgovor cara možemo zaključiti i iz navedenog pisma mitropolita Vićentija Jovanovića.
Međutim, geopolitička situacija u tadašnjoj Evropi, na prvom mestu rat koji su Austrija i Rusija od 1736 do 1739. godine vodile protiv Turske, doveo je do znatnih promena.
Naročito zanimljiv je podatak da se sukobi između turske i austrijske strane obnavljaju tek 1736. godine, nakon smrti princa Eugena Savojskog.
Možda će se današnjem čitaocu i nekome ko ondašnje prilike posmatra sa velike vremenske distance, učiniti neosnovanim to da čitava imperija strahuje od jednog čoveka, međutim, Savojski je bio sve samo ne običan vojskovođa, a njegovom smrću mesto vrhovnog vojnog stratega ostalo je upražnjeno.
Austrijskim trupama na teritoriji Srbije rukovodili su herceg Franc Stefan Lotarinški i feldmaršal Sekendorf. Oni su juna 1737. godine, tačno dvadeset godina nakon što je Savojski započeo sa svojom čuvenom opsadom Beograda, okupili svoje trupe u gradu i krenuli sa oko 40.000 vojnika, potpomognutih odredima srpske i slavonske milicije.
Austrijski odredi u Srbiji su u početku imali uspeha, zauzevši Niš, Kruševac, Prištinu i Novi Pazar ali se ratna sreća brzo okrenula na stranu Turaka.
Gubitkom Niša, kojim je u to vreme komandovao graditelj baroknog Beograda, Nikola Doksat de Moret, počinje i sunovrat carske austrijske vojske, čiji će se konačni slom desiti 22. jula 1739. godine u velikom porazu kod Grocke.
Nakon poraza, austrijske trupe se povlače u Beograd, koji Turci odmah stavljaju pod jaku opsadu.
Pregovori između dveju strana vođeni su od 12. avgusta, a svega šest dana kasnije grof Vilhelm Najperg i francuski ambasador Vilnev, odlaze u logor velikog vezira Ivaz Mehmed-paše, kako bi izdejstvovali što povoljnije uslove za ponovnu predaju grada, koji već 18. septembra iste godine, odredbama Beogradskog mira, ponovo prelazi u turske ruke.
Pomenuti događaji uzrokovali su drugu seobu Srba, koja je 1740. godine sprovedena pod vođstvom patrijarha Arsenija IV Jovanovića.
Već prvom tačkom ovog mirovnog ugovora austrijska strana se obavezala da beogradsku tvrđavu vrati Turcima u stanju u kakvom je ona bila pre Doksatove obnove.
Austrija je na sebe preuzela obavezu da u roku od šest meseci poruši bastionu trasu oko tvrđave, pri čemu je angažovano oko 3 200 vojnika ali i seljaka, koji su kulučili i čiji rad nije plaćan.
Od markantnijih građevina od rušenja su pošteđene Sava i Stambol-kapija, kao i kasarne, skladišta za oružje i barutane. Rušenje je završeno maja 1740. godine, sedmog juna je i poslednjih hiljadu austrijskih vojnika napustilo Beograd, a 11. juna, austrijski poslanik grof Ulefeld predao je Beograd turskom Menkufali Mehmed-efendiji.
Ovim činom obesmišljena su višedecenijska nastojanja carstva da se od Beograda napravi svojevrsni bedem hrišćanstva, zbog čega je čak papa Benedikt XIII, januara 1725. godine raspisao bulu za sakupljanje takozvanog “turskog poreza”, kojom je oporezovan deo katoličkog sveštenstva sa ciljem pribavljanja sredstava za obnovu beogradske tvrđave.
Ova praksa je nastavljena i nakon papine smrti 1730. godine, od strane njegovog naslednika Klimenta XII i pod tim i takvim okolnostima započeti su radovi na obnovi Beograda, koji će zvanično biti završeni tek na leto 1736. godine odn. u godini početka sunovrata istog tog baroknog Beograda.
Ironično, zar ne?
Potresen gubitkom Beograda, 20. oktobra 1740 godine, u pedeset petoj godini umire i car Svetog rimskog carstva, Karlo VI.
Letopisac je zapisao da su poslednje imperatorove reči bile:
Umirem. Davi me Beograd koji mi sedi na grudima.
Autor: Mladen Milosavljević, pisac i etnolog
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
