Da li je Beograd najstarije naseljeno mesto u svetskoj istoriji?

Kada kažemo Singidunum, pomislimo na drevni Beograd koji se danas samo u obrisima može naslutiti.

Tajnoviti rimski Beograd, međutim, samo je jedna epizoda u višemilenijumskoj istoriji grada koji je večito paljen, rušen i podizan. I tako već – 8.000 godina.

Dokaz za to je famozna Vinča, ali ne kao jedno arheološko nalazište na obali Dunava, već kao čitava epoha nazvana po ovom predgrađu Beograda, zajednica koja je naseljavala ove prostore u neolitu, uključujući tu i današnju teritoriju Beograda.

Odete li, recimo, trolejbusom 41 do poslednje stanice te linije na Banjici, naći ćete se baš na mestu nekada poznatom pod nazivom Usek, gde je u doba neolita, oko 6.000 godina pre nove ere, cvetao skoro pa neolitski grad.

To je bilo najpre privremeno, a potom i stalno naselje vezano za Avalu i potoke koji se slivaju sa njenih padina.

Mesto koje je gorelo, pa ponovo obnavljano. Svaki put kuće bi bile sve bolje i bolje, čvršće i savršenije, a istorija bi polako završavala pod zemljom.

Tadašnji ljudi, “Vinčanci”, su građom, svojim sopstvenim telima i artefaktima ostavljali tragove u zemlji. Novi slojevi su se ređali, da bi tek u novom veku znatiželjni čovek otkrio njihove tragove kopajući sve dublje i dublje.

Naš grad je doslovno podignut na urušenim krovovima drevnih naroda, prekrivenih lišćem, prašinom i zemljom.

Nije ni čudno, stoga, da čim se prokopa neki dublji temelj, nailazi se na nešto – na strukturu, predmete, kamen. Beograd se uzdiže kao feniks iz pepela ostavljajući pod sobom duboke tragove starih naroda.

Što se tiče Useka, definitivno čovek u 21. veku ne može da nasluti da je pod njegovim tlom skriveno pravo arheološko blago. A šta su tu tražili stari narodi?

Izgleda da im se ovo područje dopalo, budući da su uporno obnavljali naselje koje je uništavala vatra, a može se izdvojiti čak pet horizonata kulturnih slojeva.

Veoma umešni bili su graditelji koji su naseljavali današnji prostor Beograda u doba neolita. Na primer, jedna kuća koja je otkrivena imala je pozamašne dimenzije od čak 20×11 metara. Pa, čitavo selo tu bi moglo da organizuje zbor.

Otkriće na Banjici je izuzetno važno, budući da je reč i značajnijem naselju koje pripada vinčanskoj epohi.

Srećom, u vreme pre no što je ovo područje preplavila masovna gradnja, u periodu od 1955. do 1958. godine rađena su velika istraživanja lokaliteta i publikovana su u stručnim izdanjima.

Istraženo je 600 kvadratnih metara, a dokazano je da je naselje tu postojalo čak 6 hiljada godina pre hove ere.

Taj podatak definitivno svrstava Beograd kao grad u kome postoji najduži kontinuitet stanivanja – na svetu. Jer, nema danas postojećeg grada da se zna da je u njemu bilo naseljenosti pre 8.000 godina.

Ono što možemo da kažemo za “Beograđane” iz praistorije jeste da je religija i magija bila važan deo njihove kulture i života – jedan zanimljiv i značajan predmet koji je pronađen na ovom lokalitetu je neobičan žrtvenik koji datira iz 4. milenijuma pre nove ere.

Neobičan je jer se, za razliku od drugih žrtvenika, on ne oslanja na tri ili četiri, već samo na dve noge. Iako su obredi žrtvovanja, pretpostavlja se, vršeni u centralnom delu naselja, postajali su i mali “kućni” žrtvenici.

Iskopine sa ovog lokaliteta čuvaju se u Muzeju grada, a samo arheološko nalazište je preorano početkom osamdesetih i danas je potpuno izgrađeno područje, pa samim tim i nepristupačno za dalje izučavanje.

Jednoga dana arheolozi budućnosti možda će današnju Banjicu tretirati samo kao jedan sloj davno prohujale istorije, prekriven zemljom, lišćem, grobovima i nekim novim zgradama.

Iako se Usek na Banjici smatra najznačajnimim nalazištem posle Vinče, širom Beograda, na šumadijskim brežuljcima nedaleko od Dunava nicala su i druga neolitska naselja od kojih je tokom 1947. i 1948. godine istraživano i naselje Ledine u Žarkovu, nedaleko od Belih voda.

Koliko je život bio sveprisutan u Beogradu govori činjenica da je u Žarkovu pronađen veliki broj statua, keramičkih i rukotvorina od kostiju, ali i kuća građenih u pravougaonom obliku, zemunica i jama.

Ovo naselje nastalo je nešto kasnije od naseobine u Vinči, ali sa njom i Banjicom čini značajno mesto za proučavanje neolitskog života u Beogradu.