Ukleta ledina i uništen stambeni blok – “park” na Slaviji

U nedavnom intervjuu za jedne dnevne novine, naš najveći živi arhitekta, Branislav Mitrović, je na pitanje šta bi napravio na prostoru nekadašnje “Mitićeve rupe” na obodu Trga Slavija, nedvosmisleno rekao da bi tu projektovao – objekat.

Objašnjavajući zašto tu vidi objekat umesto današnje poljane sa omanjim igralištem u sredini, Mitrović je istakao da za Slaviju nikada nije bio predviđen park, nego objekti.

“Ne možemo da pravimo ‘šuplji zub’ u nizu zgrada koje treba da formiraju trg. Kao što na Trgu republike nedostaje zdanje na mestu ‘Staklenca’, tako i Trgu Slavija treba objekat koji formira okvir trga. Sve te polemike su duboko ispolitizovane i ne podržavam arhitekte koji zagovaraju park jer ne vidim šta oni brane na Mitićevoj rupi”, rekao je Branislav Mitrović.

Kada se danas diskutuje o “Mitićevoj rupi”, odnosno, praznom prostoru od Trga Slavija pa sve do Njegoševe ulice, uz Beogradsku, malo ko zna da je pomenuta “rupa”, ustvari, stari toponim koji se odnosi na svega 20% tog gradskog bloka.

Jer, iako je to postala navika da se čitava ta celina naziva “Mitićevom rupom”, istina je drugačija: iskop za nesuđeni neboder trgovca Mitića iz 1940. godine bio je napravljen samo na uskom delu između Beogradske i Slavije. Ostatak prostora bio je – stambeni blok.

Iako nije prošlo toliko vremena da nema živih svedoka, iz nekog razloga u svesti Beograđana se “park” iznad Mitićeve “rupe” uopšte ne spominje kao ono što je bio decenijama, sve do brutalnog rušenja 1971. godine – veliki stambeni blok u kome je bilo nekoliko visokih stambenih zgrada od po 6 spratova – kao i obilje nižih zgrada i porodičnih kuća.

Urbana istorija ne govori i ne piše o tome kako je krajem šezdesetih taj stambeni blok bio određen da nestane pod bagerima.

Jednostavno, neko je tada odlučio da se niz tadašnju ulicu Borisa Kidriča, današnju Beogradsku, od Njegoševe pa sve do Mitićeve rupe, “rasčisti” prostor za izgradnju nove velike robne kuće.

Prema tadašnjim zakonima, stanari nisu imali mnogo mogućnosti za žalbe, a kamoli za proteste. Umesto toga, svi su dobili nove stanove u naseljima na obodu grada i skrnavljenje jednog centralnog beogradskog bloka je moglo da počne.

Do kraja 1971. godine ovaj blok je postao izrovana ledina sa vidljivim ostacima nekadašnjih domova. Ali, izgradnja robne kuće nikako da počne…

Umesto toga, velika robna kuća bila je tri godine kasnije otvorena nekoliko stotina metara dalje, u Masarikovoj ulici, u veličanstvenoj novoj Palati Beograd, čuvenoj “Beograđanci”.

Robnu kuću na Slaviji odjednom niko nije dalje pominjao. Samo su temelji ostali da opominju da je nepovratno uništen deo Vračara i Beograda zbog ideje koja odjednom – više nije bila važna.

Od svega su ostale samo uspomene Vračarca koje su nečije hirovite vizije i zanos odveli u betonske solitere da se tamo sa tugom i nostalgijom prisećaju svojih života pre “urbanizma” i “socijalizma”.

Na zlosrećnom temeljima, koji kao da su bili trag nekog ratnog razaranja, ubrzo je bio napravljen veliki improvizovani parking, do daljeg. Sramotu je trebalo nečim pokriti i zamaskirati ideološku jalovost koja se tako surovo poigravala sa “običnim ljudima”.

Nisu bili jedini: zanos “izgradnje socijalističkog društva” bez obzira na okolnosti, beogradsku tradiciju i kulturno nasleđe odneće u periodu od 1961. do 1990. godine brojne zgrade, kuće, delove Beograda, urbanističke celine, ulice, drvorede, trgove…

Iako su današnji baštinici tadašnjih ideja najgorljiviji “branioci” i protivnici savremenog razvoja grada, to ih ne sprečava da zaborave i potpuno potisnu upravo tu istoriju devastacije grada zarad maglovitih i često problematičnih “rešenja”.

Robna kuća na Slaviji na ruševinama stotina domova upravo je jedan od najstrašnijih primera.

Parking nije potrajao dugo. Zatvoren je već početkom osamdesetih i od tada je čitav ovaj prostor postao u pravom smislu reči – ukleta ledina.

U međuvremenu se pojavljivalo bezbroj predloga i projekata kojima je trebalo popuniti besmisleno nastalu urbanu prazninu, i čitav deo Slavije ako ne vratiti na staro onda mu ponovo dati neki sadržaj.

Nijedan od tih projekata nikada nije realizovan, ako se zanemari nasipanje same Mitićeve rupe, sađenje trave i postavljanje bledog rešenja nekakvog “sunčanog sata“, naprave koja je izazvala podsmeh Beograđana od gotovo istog dana kada je bila postavljena.

Ni “sunčani sat” nije potrajao dugo: već 1992. tadašnji sistem u agoniji hiperinflacije, rata, sankcija i opšteg osiromašenja društva namerava da na tom mestu podigne spomenik sopstvenom (još jednom) poigravanju sa čitavom nacijom, i prevari koju je sprovodio nad naglo osiromašenim građanima: centralnu zgradu jedne od nekoliko piramidalnih banaka preko kojih je od stanovnika Srbije izvlačeno i ono malo novca koji su uspeli da uštede u godinama koje su prethodile katastrofi.

Tada su tu ušli bageri, razrovali malo zemlje i to je bilo to.

Na ledini će tek nakon 2000. godine doći do minimalanog ambijentalnog “šminkanja” kada na mestu nekadašnjeg stambenog bloka bude sastavljeno omanje dečije igralište.

Okolina će biti (opet) zasađena travom i retkim žbunjem nekakvog ukrasnog bilja.

U suštini, jad koji je vladao na tom mestu od trenutka rušenja nikakvi laki “hortikulturalni” i “ambijentalni “ radovi nisu mogli da zamaskiraju.

Nepodnošljivost nasilja koje je tu bilo izvršeno nad Beogradom izbijala je iz svakog kvadratnog metra te “površine”.

Tek sa poznavanjem ove nesrećne istorije mogu da se razumeju reči arhitekte Mitrovića sa početka ovog teksta: njega kao vrhunskog poznavaoca Beograda, njegovog urbanizma i istorije njegovih zgrada, praznina na tom mestu itekako podseća kako je nastala i šta joj je doprinelo.

Odnosno, da tu nikada nije bio nikakav “park”.

A da oni koji tvrde da je tu “park” i pokušavaju da ometaju vraćanje stanovanja na tom mestu – ili ne znaju ništa o istoriji svog grada, prema kome tvrde da imaju “ljubav” i “dobru nameru”, ili znaju ali ne mare previše – za takve “detalje”.