“Živi zid” od pet solitera po uzoru na odbranu Tita u Drvaru

Duž tadašnjeg Bulevara Oktobarske revolucije, nešto kasnije nazvanog Bulevar mira, a danas Bulevara kneza Aleksandra Karađorđevića, početkom šezdesetih, na obodu park-šume nazvane po čuvenom parku u Londonu “Hajd park”, na površini od 77.600 kvadratnih metara počelo  je kopanje temelja za novo stambeno naselje.

Prostor na kome je planiran savremeni kompleks nalazio se na padinama Topčiderskog brda. Počinjao je od Ortopedskog zavoda “Rudo”, preko stadiona Partizana (tada JNA) pa sve do Hajd parka. U podnožju padine predviđene za gradnju nalazilo se ogromno nehigijensko naselje “Prokop”, formirano u veštačkoj dolini napravljenoj još 1879. godine kada je odatle kopana zemlja za nasipanje plavnog terena “Bare Venecije” uz obalu Save.

Ali, arhitekte i planeri se nisu obazirali na ovu ogromnu “favelu”, iako je kontrast između stotina udžerica i supermodernih solitera bio ogroman. A delilo ih je svega stotinak metara…

Arhitekte Đorđe Pivarski, Voja Đorđević I Slobodan Komatina radili su na ovom velikom projektu “pet solitera” od 14 spratova, sa prizemljem I potkrovljem.

Njihova visina bila je oko 50 metara, a projektovani su u obliku trokrake zvezde sa 87 jednosobnih, 300 dvosobnih i 70 trosobnih stanova. Uporedo sa njihovom izgradnjom počela je da se gradi i četvorospratnica duga 130 metara kako bi se celo naselje povezalo u skladnu arhitektonsku celinu.

Sa tom zgradom koja je brojala 51 jednosobnih i 60 trosobnih stanova, novo naselje u Hajd parku imalo je ukupno 568 stanova i više od 3.000 stanara.

Prema prvobitnom planu u prizemlju solitera je trebalo izgraditi lokale za prodavnice hleba, mleka, voća, povrća i mesa, ali i za poslastičarnicu. U tri od pet solitera planirane su bile garaže, shodno ondašnjim potrebama, za 18 vozila.

S druge strane u četvorospratnici je projektovana prostorija za društvene aktivnosti, kao i servis za pranje veša.

Novo naselje zagrevala je i nova kotlarnica, koja je delimično bila ugrađena u zemlju, a prilikom izgradnje isplanirano je i obdanište za svu decu koja će živeti u ovom kompleksu.

Interesantno je da su u svakom soliteru, prvi put u Beogradu, bili ugrađeni hermetički zatvoreni rezervoari za smeće. Direktno iz stanova, kroz naročite kanale moglo je da se baca đubre pravo u rezervoar umesto da se odlaže u kante po ulicama. Bila je to značajna novina u tadašnjoj kulturi stanovanja u prestonici.

Za izgradnju je bilo zaduženo Građevinsko preduzeće “Napred” iz Beograda. Pri zidanju se primenjivao takozvani skeletni sistem sa velikim delom montažnih elemenata, najnovija dostignuća u materijalima za fasadu, za toplotnu I zvučnu izolaciju, za ispunjenje međuskeletne konstrukcije…

Na gradilištu su prvi put u Beogradu upotrebljene građevinske mašine I toranj dizalice uvezene iz Zapadne Nemačke koje su znatno ubrzale radove. Tako da je na terenu bilo čak tri puta manje nekvalifikovanih radnika nego što je uobičajeno.

Iako se danas iz ko zna kakvih razloga često proturaju glasine o nekakvom klizištu i navodnoj ugroženosti solitera, to nije tačno: priprema izgradnje ovog naselja je podrazumevala i temeljno sondiranje tla koje je pokazalo da je čitava padina od čvrstih krečnjačkih stena i da bez problema dopušta podizanje tako masivnih zgrada.

Odlučeno je da se novo naselje nazove po narodnom heroju iz vremena partizanske borbe u Drugom sverskom ratu Stjepanu Filipoviću, čuvenom po legendarnoj fotografiji iz 1942. godine na kojoj je snimljen kako na vešalima u Valjevu, neposredno pre nego što će biti pogubljen, drži visoko uzdignute ruke sa stisnutim pesnicama.

Ime Stjepan je vremenom evoluiralo pa se sve češće sreće naziv “Stevan Filipović” za ovo naselje.

U naselju su stanove dobijali isključivo oficiri i podoficiri tadašnje vojske JNA, a ubrzo su se čuli i glasovi da je čitav kompleks, ustvari, zamišljen da predstavlja “živi zid” za tadašnjeg jugoslovenskog vođu Tita koji je živeo u neposrednom komšiluku novog naselja.

Jer, bilo je to vreme kada su velike sile, SAD i SSSR često vojno intervenisale u malim zemljama, pa je najverovatnije tako i došlo do priče da će naselje Stjepan Filipović sa svojom čvrstom gradnjom i odlučnim stanovnicima moći da pruži odsudnu odbranu Tita u slučaju neprijateljskog desanta na Beograd, otprilike onako kako je Oficirska škola uradila u Drvaru 25. maja 1944. kada su SS padobranci krenuli da zarobe Tita.

Nikad se nije pouzdano ustanovilo da li je neka takva ideja zaista i bila u mislima planera ovog naselja ali se pouzdano zna da se Tito žalio da su mu ovi soliteri pokvarili pogled na Beograd iz njegove rezidencije. Kao što je teško i prihvatio ideju da će u podnožju naselja uskoro nići nova železnička stanica umesto favele koja je bila potpuno raseljena i sravnjena do 1976. godine.

Ali ono što je sigurno tačno jeste da je projekat trojice arhitekata za pet solitera bio toliko dobar da je u gradu Mostar, danas u Bosni i Hercegovini, ubrzo bilo sagrađeno potpuno identično naselje.

Vremena su se menjala, Beograd se širio, ali naselje Stjepan (Stevan) Filipović važi i dan danas da je u periodu gradnje bilo jedno od najsavremenijih naselja u Srbiji, ali i regionu. U uspomenama svojih nekadašnjih žitelja ostaće upamćeno kao mesto u kome su se doskora komšije oslovljavale imenom i svi su se poznavali.