Krajem dvadesetih godina prošlog veka beogradski akademski džez orkestar Džoli Bojs (Jolly Boys) obratio se Beogradskom univerzitetu s molbom da se članovima izda potvrda da su studenti te da im ”sviranje nije profesija već pomoć u školovanju” kako bi bili oslobođeni taksi koje su plaćali profesionalni muzičari.
Beogradski džez muzičar Mihailo Miša Blam smatra da su Džoli Bojs bili prvi orkestar u Srbiji koji je u pravilima orkestra naveo da svira ”džez”. Kakav repertoar su svirali i kako su to činili momci iz orkestra Džoli Bojs ostaje da se nagađa.
“Orkestar je imao turneje po Bugarskoj, Rumuniji i Turskoj, a u arhivi Miše Blama nalazi se i dozvola Univerziteta da orkestar može da ide na turneju po Francuskoj (Azurna obala) i Španiji, što je posredan dokaz da je orkestar imao određeni međunarodni nivo”, pisao je o prvom srpskom džez orkestru Svetolik Jakovljević u knjizi ”Jedan vek džeza”.
Nikada nećemo moći da čujemo prve zvuke džeza na našim prostorima jer gramofonske ploče sa džez muzikom nisu ni snimane, video snimci ne postoje a nema ni živih svedoka. Ipak, ostali su dokazi koji potvrđuju da je Beograd bio jedan od prvih evropskih gradova u kome je sviran džez. Uostalom dvadesetih ni ”u Evropi nije bilo jasno šta je džez, da li je to garnitura bubnjeva ili neki repertoar za igru”, pisao je Jakovljević.
Džoli Bojs su se brzo raspali pa su bivši članovi ovog benda formirali grupu SADŽO odnosno Studentski amaterski džez orkestar i Melodi Bojs (Melody Boys) koju je vodio violinista Mileta Marjanović i koji su nastupali na Radio Beogradu.
Nedugo zatim harmonikaš Miodrag Jovanović Štule sastavio je orkestar od sekcije saksofona, harmonike i ritam sekcije koji je nastupao u sali za igru Doma invalida. Kasnije je Vojislav Simić pričao da je Štule bio vrhunski muzičar i veliki improvizator na nivou najboljih džez muzičara iz Nju Orleansa pa je svojom harmonikom uspešno zamenjivao trube i trombone.
Inače, u prvoj polovini tridesetih godina u beogradskom kafanama bila je popularna pesma ”Moja žena rodila je trojke” koja je bila prepev popularne pesme Palestina koji je izvodio orginalni Diksilend Džez Bend iz 1920. godine. Kako je ta melodija došla do Beograda i Srbije niko nikada nije utvrdio. Nekoliko godina kasnije u beogradskim kafanama postao je popularan prepev ”Ide jedna kamila, ide druga kamila” čija je orginalna melodija stranog džez porekla.
Iz izveštaja beogradske štampe može se videti da su u drugoj polovini tridesetih godina počele da se pojavljuju gramofonske ploče američkog džeza u našim prodavnicama koje je objavljivao zagrebački proizvođač ploča poput Kaunta Bejsija, Luja Armstronga, King Olivera i Bing Krozbija, a prodavnica ploča u Jakšićevoj ulici u Beogradu ”Jefta Pavlović and komp” nudila je ljubiteljima džeza da preko njih naruče džez ploče koje su se objavljivale u svetu.
Iz štampe saznajemo i da je jedna beogradska prodavnica ploča prodavala album za klavir Djuka Elingtona. Beograd je u tim godinama između dva rata postao dinamična evropska prestonica koja se brzo razvijala i koja je tada dobila svoj kosmopolitski duh koji je krasi i danas.
Tako je Politika od 8. maja 1929. godine u oglasima objavljivala ponudu za prodaju motocikla Harli Dejvidson i automobile marke Fijat 521 sa šest cilindara što je bila ponuda koju nisu imali svi veliki evropski gradovi. Zato je bilo prirodno da Beograd bude jedna od prvih evropskih prestonica u kojoj se svirao džez.
Skoro je nepoznato je da su 1942. godine u Beogradu nacisti osnovali prvi instrumentarijum bigbenda pod vođstvom nemačkog dirigenta Georga Šica. Orkestar je imao tri trube, dva trombona, pet saksofona i ritam sekciju u kojoj su se uz klavir, bas i bubnjeve našle i tri gitare i šest violina. Orkestar je bio sastavljen uglavnom od domaćih muzičara svirao je neke džez kompozicije.
Već 1943. godine orkestar preuzima Fridrih Majer iz Bremena, nekada član veoma popularnog, berlinskog orkestra Tea Makebena koji je zbog antinacističkih stavova završio, po kazni, u Beogradu. Majer je voleo američku muziku pa je njegov beogradski orkestar svirao moderne džez aranžmane.
Nacisti su prezirali džez koji su smatrali primitivnom i razvratnom muzikom koju sviraju, za njih ljudi niže rase, crnci i Jevreji, pa je dovitljivi Majer lepio ceduljice na nemačkom sa novim naslovima kako bi sakrio poreklo kompozicija.
Fridrih Majer imao je i kvintet, koji je radio u studiju u Makedonskoj ulici 21, a gostovao je u Budimpešti u decembru 1943. i aprilu 1944. godine. U Majerovom kvintetu bila su dvojica srpskih muzičara, Ilija Genić, kontrabas i Dragoslav Petković, gitara. Prilikom jednog njihovog nastupa snimljena je i gramofonska ploča.
Ostalo je zabeleženo da je 6. i 13. decembra 1942. godine u dvorani Kolarčeve zadužbine u 10.30 sati prepodne održana priredba ”Sto minuta najlepših melodija u ritmu” gde je nastupao orkestar u instrumentalnoj postavi bigbenda.
U okupiranom Beogradu u ratnoj oskudici pojavljuje se generacija mladih muzičara koja počinje da stvara srpsku modernu zabavnu muziku prema američkim uzorima. Ova muzika bila je raskid sa tradicionalnom srpskom predratnom zabavnom muzikom koja se oslanjala na narodnu muziku i ruske romanse.
Mladi srpski muzičari, Darko Kraljić, Borivoje Simić, Miodrag Ilić Beli, Mladen Giteša i drugi, stvarali su novu muziku jer nisu želeli da sviraju nemačku muziku. Svirali su gradskoj omladini po kućama a dve kuće i to porodice Đorđević u nekadašnjoj Bitoljskoj ulici 37 i porodice Kalmić u ulici Kralja Milana 15 postale su neformalne scene.
Tako je iz prkosa beogradskih muzičara i otpora da sviraju nemačku muziku tokom okupacije nastala posleratna čuvena i veoma bogata beogradska džez scena.
Već 1946. godine osniva se prvi bigbend u Srbiji (Dinamo) čiji je osnivač i lider bio Vojislav Bubiša Simić da bi 1948. godine počeo da radi Zabavni orkestar Radio Beograda koji će postati Džez orkestar. Džez osvajanje Beograda više niko nije mogao da zaustavi. Tako je do danas.
Autor: Goran Vesić
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
