“U svetu brale nema ljubavi”

Jedan od verovatno najvećih tereta koji jedan umetnik može da ponese, jeste teret života i rada u senci slavnog pretka.

Bez obzira na epohu, medij ili žanr, stvaralaštvo pod balastom velikog predačkog imena, bez ikakve sumnje, predstavlja veliki pritisak kome nije lako odgovoriti.

Jedan od takvih umetnika, čije je stvaralaštvo neprestano bilo poređeno i kritikovano kao nedovoljno dobro, jeste i Mileta Jakšić, sinovac slikara i književnika Đure Jakšića.

Mileta je, baš kao i njegov znameniti stric potekao iz svešteničke porodice, koja je generacijama unazad službovala u Srpskoj Crnji.

Rođen je na proleće 1869. godine od oca Jovana, rođenog brata Đure Jakšića i majke Emilije.

Upisao je Srpsku veliku pravoslavnu gimnaziju u Novom Sadu, ali je zbog loših materijalnih uslova, kao i slabe ocene iz matematike, zbog koje je ponovio jedan razred, maturirao tek 1889. godine u Kraljevskoj velikoj gimnaziji u Osijeku.

Naredne četiri godine provodi u Sremskim Karlovcima, studirajući na Pravoslavno-bogoslovskom učilištu, koje je sa uspehom priveo kraju.

Još kao učenik gimnazije objavljuje svoje prve pesme i to u Zmaj Jovinom Nevenu, da bi tokom studentskih dana nastavio da objavljuje u Brankovom kolu, Književnom jugu, Bosanskoj vili, Stražilovu, Javoru…

Od 1896. godine njegov život će duže vreme biti okrenut ka bogoslovskoj struci. Prvo radi kao nastavnik srpskog jezika i istorije u Monaškoj školi pri manastiru Hopovo da bi se 1904. godine, nakon očeve smrti, vratio u Crnju i prihvatio parohiju kao sveštenik, što će i ostati narednik šesnaest godina.

Ipak, čini se da je, baš kao i u slučaju njegovog slavnog strica, život Milete Jakšića postao najzanimljiviji tek po njegovom dolasku u Beograd.

Iako je po pisanju savremenika sa jedne strane bio blag i trpeljiv, ako malo bliže pogledamo njegovu biografiju možemo uočiti da je, poput strica, patio od stalnog nemira i da nije umeo da se skrasi, kako u službi (osim svešteničke koju je prihvatio nevoljno i na silu, zbog iznenadne očeve smrti, ni na jednom drugom poslu se nije dugo zadržavao), tako i u privatnom životu.

Dve godine pre dolaska u Beograd, Ivo Andrić, u to vreme član redakcije časopisa Književni jug, objavljuje Jakšićeve pesme Rob i Uteha, zahvalivši se, u svoje i ime redakcije, starijem kolegi na poslatim prilozima. Izgleda da je tek nakon ženidbe i prelaska u Beograd, Mileta Jakšić započeo svoj pravi književni život.

Iako se, nakon objavljivanja njegove prve pesničke zbirke 1899. godine, ondašnja književna kritika oličena u liku nepokolebljivog Ljubomira Nedića oglasila veoma negativno, on ne posustaje.

Po dolasku u Beograd objavljuje svoju drugu zbirku pripovedaka Crno mače, a naredne godine, u izdanju Srpske književne zadruge objavljena mu je i druga pesnička zbirka, pod jednostavnim naslovom Pesme.

Prve godine svog boravka u Beogradu, Jakšić radi kao sekretar u Ministarstvu socijalne politike, gde je i penzionisan aprila 1923. godine.

Ipak, budući da je već sledeće godine postao otac u pedeset i petoj godini, posle jednogodišnjeg pokušaja da nađe posao, dobija mesto arhivara u Akademiji nauka.

Ipak ni na ovom poslu se ne zadržava predugo.

U knjizi Ko je ko u Jugoslaviji, objavljenoj 1928. godine, na 53. strani piše sledeće:
Jakšić, Mileta. Rodj. 1869. Srpska Crnja (Banat). Šk: gimnazija u N. Sadu i Oseku, pravosl. Bogoslovija u Sremskim Karlovcima, Sekretar Ministarstva Socijalne Politike u penziji, pesnik i pripovedač; zbirku pesama izdala mu Srp. Knjiž. Zadruga. Adr: Beograd, Niška 56. Tel. 34-76.

Iz prepiske koju je od 1929. do 1931. godine vodio sa Milanom Kašaninom, mogu se naslutiti finansijske poteškoće u kojima se Jakšić mlađi, baš kao i njegov stric, neretko nalazio.

U njegovim pismima se često nailazi na delove u kojima moli da mu se isplate zaostali honorari, od kojih su pojedini kasnili i po nekoliko meseci.

Marta 1930. godine, od strane Kašanina biva pozvan da pošalje prilog za ediciju „Biblioteka savremenih jugoslovenskih pisaca“, koja je izlazila u okviru Narodne prosvete, jedne od najprestižnijih izdavačkih kuća između dva rata. Iako je prihvatio poziv i poslao priloge, među desetoricom pisaca, čija su izabrana dela svrstana u dvadeset knjiga, nije bio Milete Jakšića.

Iz prepiske sa Milanom Ševićem, profesorom, prevodiocem i književnim kritičarem, čovekom koji je poslednjih godina Jakšićevog života u Beogradu bio njegov najbliži prijatelj, stiče se možda i najcelovitiji uvid u okolnosti u kojima je pisac živeo.

Pored šećerne bolesti koja mu je otežavala hod i zbog koje poslednjih godinu dana života skoro i da nije napuštao stan, mučila ga je i apatija.

Uostalom i sam Šević na jednom mestu piše kako je svraćao do Jakšića koji neprestano boluje i teško živi.
Tokom 1932. godine u izdanju Gece Kona, objavljuje knjigu “Legende i priče za decu i odrasle”, a 1935. godine, ponovo u izdanju Srpske književne zadruge, objavljena mu je i poslednja knjiga, zbirka priča “Mirna vremena”.

Iste godine, na Mitrovdan, Mileta Jakšić umire na klinici doktora Arnovljevića u Beogradu, od otoka pluća. Po pisanju njegove udovice, Zorke Jakšić, poslednje što je pisac poželeo pred smrt, bilo je da ga ona drži za ruku.

Za razliku od Đure Jakšića, čiji je beogradski dom danas stecište brojnih kulturnih dešavanja, kuća u Niškoj 56. već odavno ne postoji.

Na beogradske dane Milete Jakšića sećaju još jedino njegova dela, kao i jedna mala ulica, prosečena nedaleko od Novog groblja u Beogradu.

Biografija Milete Jakšića po mnogo čemu podseća i na životopis Dragutina J. Ilića. Obadvojica su bili savremenici, potomci slavnih predaka, za života neretko osporavani od strane kritike, dali su znatan doprinos žanru književne fantastike a njihove ženidbe su svojevremeno bile predmet čaršijskih prepričavanja i unutarporodičnih razmirica.

Naime, Dragutin Ilić se 1895. godine oženio svojom bliskom rođakom, Jelom, dok se Mileta Jakšić 1921. godine, u svojoj pedeset i drugoj godini oženio osamnaest godina mlađom Zorkom Andrejević, zbog koje je i napustio svešteničku službu.

Takođe i Miletina sestra od strica, ćerka Đure Jakšića, Tijana, bila je udata za Dragutinovog rođenog brata i poznatog pesnika, Vojislava Ilića.

Na kraju krajeva i jedan i drugi sahranjeni su na Novom groblju u Beogradu, u grobnicama svojih znamenitijih članova porodice; Dragutin Ilić počiva pored oca, Jovana, državnika i pesnika, dok Mileta Jakšić vekuje u stričevoj grobnici, na kojoj i dan danas piše: U svetu, brale, nema ljubavi.

Autor: Mladen Milosavljević,
etnolog i pisac