Dok generacije mladih umetnika u našem vremenu stasavaju na Akademiji likovnih ili Primenjenih umetnosti u Beogradu, znameniti srpski slikari i vajari 19. pa i 20. veka, svoje prve likovne korake učili su u inostranstvu.
Priča o tome kako i kada su nastale prve umetničke škole u Beogradu i koji su veliki umetnici iz njih potekli, nije poznata i Kaldrma je odlučila da u saradnji sa Istorijskim arhivom Beograda rasvetli i ovo važno poglavlje naše kulturne i narodne istorije.
Na prve tragove o školi „za slikarsku umetnost“ u Beogradu nailazimo zahvaljujući akademskom slikaru, rođenom Novosađaninu, Stevanu Stevi Todoroviću.
Po završetku umetničkih studija u Beču došao je u Beograd, prateći našeg prvog školovanog kompozitora Kornelija Stankovića, i u njemu ostao do smrti. Nakon izložbe svojih radova 1857. godine, otvorio je prvu privatnu slikarsku školu i time postavio temelje svim kasnijim umetničkim školama u Beogradu.
U svojoj autobiografiji zapisao je „Uvideo sam da slikarstvo u Beogradu nema još polja, pa ne samo u slikarstvu no uopšte u svakma umetnostima. Sve umetnosti očekuju prve pobornike koji se imaju žrtvovati neznatnim početcima umetničkim, u glavnom nama koji ćemo prigotoviti put budućim naraštajima. Prema tome, prionuo sam odmah da pored slikarstva razgranam svoj rad i na ostale preke potrebe, kao harmonično pevanje i telesno vežbanje, kao osnovu zdravog tela i zdravog duha.“
Tako je 1859. godine priređena i prva đačka izložba umetničkih radova ove vrste u Beogradu.
Stevan Todorović o tome piše: „O Vaskrsu treći dan priredim javan ispit na koji pozovem i preslonaslednika Kneza Mihaila koji se blagonaklono odazvao. Na ispitu bili su izloženi slikarski crteži i akvareli mojih učenika, pevane su horalno narodne i crkvene pesme Kornelija Stankovića i izvođena su telesna vežbanja“.
Kao što se vidi iz Todorovićevog pisanja, škola nije bila čisto slikarska, već je bila „opšteg vaspitanja“.
Otuda ne čudi što je za kratko vreme broj njegovih učenika porastao na 80 polaznika, a među njima su bili i kasnije čuveni političari i poslanici: Čedomilj Mijatović, Milan Kujundžić-Aberdar, Ljuba Kaljević, Stevan Popović, Jevrem Andonović i drugi.
Škola se prvobitno nalazila na jednom mestu koje će kasnije dobiti veliki istorijski značaj, mada iz drugačijeg razloga: u kući beogradskog slikara Milije Markovića-Raspopa, koja se nalazila na Kosančićevom vencu, na mestu gde je kasnije izgrađena zgrada Narodne biblioteke, spaljena za vreme nemačkog bombardovanja 6. aprila 1941. godine.
Kada se broj učenika povećao, škola je preseljena u „Turski han“, na tadašnjem Kraljevom trgu, (danas Studentski trg), na čijem mestu je kasnije podignut hotel „Imperijal“ u Vasinoj ulici.
Škola je radila do 1865. godine kada je Stevan Todorović postavljen najpre za privremenog docenta slobodnog crtanja na Tehničkom otseku Velike škole, a potom i za profesora beogradske Realke.
Nakon toga, nikakva umetnička škola nije postojala u Beogradu punih trideset godina, sve do dolaska češkog akademskog slikara Kirila Kutlika u Srbiju 1895. godine.
Te godine list „Trgovinski Glasnik“ doneo je vest da je osnovana „Srpska Crtačka Škola, prva srpska crtačka škola za decu i odraslije obojega pola.“
Tokom svog postojanja organizovane su stalne godišnje izložbe učeničkih radova u dvorani Narodne skupštine, zahvaljujući čemu je škola finansirana, ne samo redovnom pomoću Kutlikovog oca, već i od strane Ministarstva narodne privrede u iznosu od 150 dinara mesečno.
Škola je u početku isto bila smeštena u kući Milije Markovića-Raspopa na Kosančićevom vencu, a zatim na gornjem spratu hotela „London“, na uglu Kralja Milana i Miloša Velikog ulice i najzad u „Sali mira“, na Slaviji.
Imala je dva odelenja: za čistu umetnost i večernji tečaj za zanatlije. Prvi je imao za cilj da darovitije učenike spremi za više umetničke studije na stanim akademijama, dok su na zanatlijskom tečaju šegrti i kalfe dobijale osnovno znanje iz stručnog crtanja i nacrta za umetničko-zanatske objekte. Godine 1898 redovnih je bilo 11, u ženskom odelenju 8, vanrednih je bilo 12, a zanatsko odelenje imalo je 26 učenika.
Da je cilj škole sa uspehom ostvaren dovoljno govore imena koja su u njoj stekla prve slikarske korake poput Milana Milovanovića, Koste Miličevića, Dragomira Glišića, Borivoja Stevanovića, Nadežde Petrović, Ljube Ivanovića, Branka Popovića, Natalije Cvetković, Anđelije Lazarević i mnogih drugih, koji su svoje dalje slikarsko školovanje nastavili u Minhenu ili Beču.
„Srpska slikarska škola“ prestala je sa radom nakon Kutlikove smrti 1899. godine i nju nasleđuje „Srpska crtačka i slikarska škola“ koju je vodio akademski slikar Rista Vukanović, uz pomoć svoje supruge, takođe slikarke Bete Vukanović. Ovaj put pored Ministarstva privrede sa 150, školu je podržavalo i Ministarstva prosvete sa 100 dinara mesečno.
Ateljei su tada iz „Sale mira“ na Slaviji premešteni u Makedonsku ulicu, preko puta kuće Vladana Đorđevića, pa najzad u novu kuću Riste i Bete Vukanovića u Kapetan Mišinoj ulici.
Dr Branislav Petronijević predavao je osnove estetike, arhitekta Mihailo Valtrović pouke o dekorisanju zanatskih radova, Svetozar Zorić geometrijsko crtanje sa osnovama iz nacrtne geometrije, senčenja i perspektive, a dr Vojislav Đorđević plastnčnu anatomiju.
Godine 1905. godine „Srpska crtačka i slikarska škola“ postaje „Umetničko-zanatska škola“ i dalje pod upravom Riste Vukanovića ali uz pojačanje slikara Marka Murata i Đorđa Jovanovića, vajara i člana Akademije nauka. Tada škola dobija zgradu nekadašnjeg konaka Gospodara Jevrema, u Ulici kralja Petra, u kojoj se i danas nalazi Fakultet primenjenih umetnosti.
Postojala je do 1918. godine, ali je za vreme Velikog rata propao sav školski nameštaj i sama zgrada je oštećena.
Kao „Kraljevska umetnička škola u Beogradu“ nastavila je rad od 1919. godine, i iz nje su izašli mnogi naši čuveni umetnici poput Zore Petrović, Petra Lubarde, Bogdana Šuputa, Ljubice Cuce Sokić, Đorđa Andrejevića Kuna, Milene Pavlović-Barili.
Zaslugom vajara Tome Rosandića, istoričara umetnosti Milana Kašanina, slikara Mila Milunovića i Petra Dobrovića, 1937. godine „Kraljevska umetnička škola u Beogradu“ prerasta u Akademiju likovnih umetnosti.
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
