U beogradskom prigradskom naselju Boleč je 2014. godine sahranjen Janko Gagić. Mnogima ovo ime ne znači ništa, ali tek saznanje da je reč o junaku iz Prvog srpskog ustanka dodaje notu misterije oko tog događaja.
Zaista, kako se desilo da se jedan stradalni heroj događaja od pre dva veka, na ovaj način vrati u fokus javnosti?
I kakva to nepoznanica, odnosno, strašna sudbina lebdi nad ovim zaboravljenim imenom ličnosti iz beogradske istorije?
Kad razmišljamo o prigradskim naseljima, često vidimo samo probleme – divlja naselja, ogroman priliv ljudi koji su se skućili na prostranstvu bez infrastrukture, trocifreni autobusi, duga i mučna putovanja do grada…
Ali, mnoga od tih naselja kriju bogatu istoriju, jer je u njima tekao život srpskog naroda dok je Beograd bio pod okupatorskom osmanskom silom. Tu je tinjao žar za slobodom i rađali su se junaci.
Boleč je tako imao svog Janka Gagića, buljubašu narodne vojske koji je stekao veliki ugled u Šumadiji pre Prvog srpskog ustanka, a postradao je u brutalnoj “seči knezova” 1804. godine.
On je tako tek nedavno sahranjen u Boleču, jer su u njegovi zemni ostaci sa obližnjeg područja nekadašnje šume tada, posle puna dva veka, preneti u rodno mesto, u portu nove crkve.
Tu mu je podignut i dostojan spomenik, sa reljefnim prikazom čoveka gustih brkova i ljutitog pogleda, u raskoraku, sa podignutom rukom i spremnim oružjem.
Gagić je krajem 18. veka kontrolisao deo važnog Carigradskog druma preko Grocke i štitio lokalno stanovništvo od upada janičara, koji su ga, na kraju, ubili. Pokazao je hrabrost i vojničko umeće još u austrijsko-turskim ratovima (doba poznato kod nas i kao Kočina krajina).
Njegovo prvobitno grobno mesto dobro je ostalo upamćeno i obeleženo spomenikom. Šuma je nestala, ali Jankov grob niko nije takao i bio je poštovan kao sveto mesto, sada među oranicama.
Međutim, 2014. odlučeno je da se njegovi posmrtni ostaci premeste u Boleč i sahrane kako dolikuje.
Seču knezova, odnosno, pogubljenje viđenijih ličnosti za koje su verovali da su imali autoritet da povedu ustanak protiv terora, izvršile su zloglasne dahije, vođe janičara koji su zavladali Beogradom umesto dotadašnjih regularnih turskih vlasti i uvele strahovladu. Naivno su mislili da će, ako ubiju sve ugledne ljude koji su vodili narod satrti i njegov otpor. Ali, time su samo su ubrzali odluku Karađorđa i njegovih saradnika da se što pre dignu.
Uskoro je izbio Prvi srpski ustanak, a četiri beogradske dahije nisu sačuvale živu glavu.
One su unele nemir i među Turcima, budući da su janičari bili radikalni element. Mnogi Turci pomagali su Srbima u borbi protiv janičara, pa tako i u borbi za oslobođenje.
Odmetnute dahije su prolile krv i beogradskom paši Hadži-Mustafi, koji je u narodu prozvan i “srpskom majkom“, a potom podelile pašaluk na četiri dela. Njihova imena i danas stvaraju jezu: Aganlija, Kučuk-Alija, Mehmed-Aga Fočić i Mula Jusuf.
A tragedija Janka Gagića, i njegova mučenička sudbina, bile su ubrzo opevane u potresnoj epskoj pesmi “Otac”.
…ali Janko, Gagić Janko,
On umače u planinu.
Zalud hajka za njim juri,
Bez odmora i bez stanka,
Nigde nema gorskog sina,
Nigde nema Gagić Janka.
Al’ kad hajka ne mogaše
U planinu da ga nađe,
Ona manu gorske klance
Te u Boleč selo zađe,
Pa Jankovu kuću traži,
Traži žene samohrane,
Traži nejač, bez oružja,
Traži decu bez odbrane,
I junačine nad nejači.
Uhvati mu jednog ptića,
Uhvati mu jednog sina,
Sokolova sokolića.
Pa ga vodi drumom carskim
Da bar njemu glavu skine,
Turci dete na smrt vode,
A drum vodi kraj planine.
Pa kad beše na ćupriji
Što pokriva jednu reku
Zastadoše da za oca
Sokoliću glavu seku.
I već dželat sablju diže
Da detetu glavu skine,
Al’ se začu glas nenadni
Glas Gagića iz planine:
Stan’te Turci, stan’te vuci
Ne grešite ruke svoje!
Ne dirajte sokolića,
Evo ruse glave moje!
I izađe iz šipraga,
Pa nejakom zbori sinu:
Idi sine, idi nado,
Idi ptiću u planinu!
Pa kad sveta ora dođe
Te se poklič gorom vine,
Ti se seti baba svoga,
Što za tebe sada gine.
Ti se seti da on za te
Dade rusu glavu svoju,
Da ti njega zamenjuješ
U krvavom svetom boju!
To izreče, glavu saže.
Sablja sevnu a on minu.
Poruka pesme je da buduća pokolenja pamte roditeljsku žrtvu i hrabrost Gagića, a istorija je zabeležila koliko je bio značajan u vreme kada je ubijen. Umalo da ga zaboravimo…
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
