Kolevka Beograda je na Rospi Ćupriji

Bijograd, Belgrat, Dar Al Džihad, Castelbianko, Fehervar, Nandoralba, Alba Graeca, Weißenburg, Singidunum…

Ovo su samo neka od imena koje je naš prestoni grad nosio tokom vekova, ali možemo slobodno reći i milenijuma svog postojanja.  Samo ime Beograd prvi put je upotrebljeno 876. godine, u pismu koje je papa Jovan VIII, isti onaj koji je u brojnim izvorima označavan kao jedini “ženski papa” na tronu katoličke crkve, uputio bugarskom velikašu Borisu Mihajlu.

Ipak, najstariji sačuvan pojam pravog naselja na teritoriji današnjeg Beograda vodi nas gotovo dve i po hiljade godina unazad u istoriju, među Skordiske, narod koji se na prostorima južno od Save i Dunava javlja tek tokom trećeg veka, tačnije, nakon čuvenog keltskog pohoda na Delfe 279. godine stare ere.

Ime Singidunum je poznato gotovo svakome, ko se makar i ovlaš dotakao beogradske istorije.

Međutim, ono što nije u potpunosti rasvetljeno tiče se položaja opiduma odn. naselja drevnog Singidunuma.

Zanimljivo je da rezultati arheoloških istraživanja koja su vršena na teritoriji Beograda, od Drugog svetskog rata pa sve do danas, u izvesnoj meri ukazuju na to da se naselje Skordiska nije nalazilo na mestu današnjeg Gornjeg grada, već znatno istočnije, duž Višnjičke ulice, sve do ugla sa Mirijevskim Bulevarom, nastavljajući uzbrdo Slanačkim putem, do Višnjičke Banje.

Već na prvi pogled može se primetiti da centralnu tačku pomenutih ulica čini upravo Rospi Ćuprija.

Opasano Karaburmom, Višnjičkom Banjom i Zvezdarom, udaljeno oko tri stotine metara od Dunava i smešteno između Slanačkog puta i Mirijevskog potoka, beogradsko naselje Rospi Ćuprija predstavlja tačku grada na kojoj su se ukrštali putevi brojnih civilizacija.

Tragovi nekih od njih, oličeni u vidu nemalog broja toponima poput Karaburme (tur. kaya-burun – stenoviti rt)  i Rospi Ćuprije (tur. orospu bludnica i köprü most, ćuprija) vidljivi su i danas. Nažalost, najveći deo kulturnog nasleđa onih koji su nekada živeli na ovom prostoru, počiva pod naslagama zemlje, nemara i tekovina savremenog života.

Kada se početkom 50-ih godina XX veka pristupilo pripremnim radovima za izgradnju „Novog naselja“ na Karaburmi, graditelje je čekalo nemalo iznenađenje.

Ispod prvih, iole dubljih slojeva zemlje počeli su da se pojavljuju delovi grnčarije, oružje, fragmenti nakita i sl. U pomoć su pozvani stručnjaci iz Narodnog Muzeja Beograda, koji su ubrzo došli do senzacionalnog otkrića.

Na mestu planiranog naselja nalazila se ogromna nekropola, najveća, kako će to kasnije vreme pokazati, na teritoriji čitavog Beograda. Do kraja pedesetih godina iskopano je oko 160 grobova, uglavnom spaljenih pokojnika, pored kojih je pronađen i znatan broj grobnih priloga.

Arheolog Jovan Todorović, autor monografije „Praistorijska Karaburma“ iz 1972/77 i svojevremeno jedan od najvećih autoriteta po pitanju latenske kulture, na osnovu pomenutih nalaza pretpostavlja da se opidum, najverovatnije, nalazio na platoima oko pronađenih nakropola, što će reći, da su žitelji drevnog Singidunuma najverovatnije živeli negde na tromeđi današnje Karaburme, Višnjičke Banje ili čak Mirijeva, svakako nedaleko od same Rospi Ćuprije.

Todorović, koji je između ostalog vršio i funkciju rukovodioca arheoloških radova na lokalitetu “Novo naselje”, navodi podatak da su prilikom izgradnja okolnih ciglana, po kojima je ovaj kraj bio poznat od Drugog svetskog rata na ovamo, vršeći zemljane radove radnici samo tokom 1948. godine izbacivali velike količine zemlje i prekopavali okolinu, čime je uništeno preko osamdeset posto budućeg nalazišta.

Na ovaj način je učinjena nepopravljiva šteta ne samo za domaću, već i za svetsku arheologiju, budući da granice do kojih se prostirao ovaj kulturni horizont (ili verovatnije više njih) nikada neće biti sagledan u potpunosti.

Što se samog naselja tiče, postoji više varijanti o nastanku imena Rospi Ćuprije a one se kreću od istorijski proverivih izvora pa sve do legendi.

U nekima od njih se navodi da je ovaj kraj nazvan po mostu na kome su ubijane žene iz harema turskih uglednika. Po drugima, most je sagrađen od para koje je darovala nekakva rospija odn. bludnica, kako bi se iskupila za grehe. Ipak, kako to obično biva, istina je negde na sredini.

U pojedinim putopisima ovaj kraj se spominje kao mesto u čijoj blizini su žene, baštenice najstarijeg zanata, sačekivale umorne trgovce koji su se vraćali kući skelom, koja se nalazila nešto nizvodnije od današnjeg Pančevačkog mosta.

Uostalom ovaj kraj je oduvek predstavljao svojevrsnu raskrsnicu puteva, tako da je poslednja pretpostavka najverovatnije i najbliža istini. Bilo kako bilo, priča o Rospi Ćupriji neodoljivo podseća na venecijanski Ponte dell Tette, čija je namena bila praktično istovetna.

Početkom 18. veka, tačnije, od 15 do 17. juna 1717. godine, ovaj kraj ponovo izbija u žižu istorijskih dešavanja. Naime, u to vreme princ Eugen Savojski u blizini Rospi Ćuprije prebacuje svoje snage preko Dunava i sa snagom od oko 120 000 vojnika prilazi Turcima s leđa.

Poučeni ranijim opsadama, Turci su očekivali da će i ovoga puta Austrijanci primeniti istu taktiku i napasti Beograd sa južne odn. savske strane, načinivši pritom grešku koja će ih koštati prilično skupo.

Nakon što je Beograd osvojen i život u gradu ponovo počeo da teče nešto mirnije, prilikom jednog popisa stanovništva i imovine, zabeleženo je da se na donjem toku Mirijevskog potoka, južno od Rospi ćuprije, nalaze tri vodenice u vlasništvu beogradskog pekara Johana Ofnera.

Početkom marta 1980. godine, gotovo tri veka nakon otkrića nekropole na Karaburmi, u ulici Višnjička br. 84, u dvorištu negdašnjeg Kombinata „Sport“ (na tom mestu se danas nalazi BIG FASHION Shopping Center) prilikom kopanja jedne od jama za potrebe proizvodne hale, otkrivena je latenska keramičarska peć, sa oštećenim kotlom.

Možda baš ovo otkriće potvrđuje gore izrečenu tezu Jovana Todorovića o mestu drevnog Singidunuma, budući da se radi o, do tada, jedinom otkrivenom predmetu koji ne pripada nekoj od pronađenih nekropola.

Pišući ovaj tekst, sve vreme mi se nametala jedna paralela, kojoj nisam uspeo da odolim. Naime, ime Rospi Ćuprije, bilo ono utemeljeno u legendi ili stvarnosti neizbežno je povezano sa kontekstom bluda a ovaj deo grada sa 66 metara nadmorske visine predstavlja najnižu tačku užeg dela Beograda. Sa druge strane, imamo Mrtvo more, zvanično najnižu tačku na zemlji. Mesto koje je, prema legendi, nastalo na mestu Sodome i Gomore, mitskih gradova opisanih u brojnim svetim knjigama, koji do danas slove kao sinonim za mesta poroka i bluda svake vrste.

Autor: Mladen Milosavljević, pisac i etnolog