Četvorogodišnja grmljavina topova od koje je izgorela čitava Evropa, započeta jedne letnje večeri na obali Save u Beogradu kod železničkog mosta 1914. godine, već par dana je bila okončana ali, ipak, u drugoj nedelji novembra 1918. ulice Beograda ispunjavale su i dalje gorčina i žalost.
Srpski narod, koji je prošao neverovatnu ratnu golgotu, tek ustaje 12. novembra ujutru, u razrušenoj prestonici.
Najveći deo stanovnika opljačkane i izmrcvarene srpske prestonice u grču i muci počinje da slavi najnoviju vest – prethodnog dana u Francuskoj konačno je potpisano primirje između zaraćenih strana.
Ali, nisu sve strane koje su ratovale u Velikom ratu potpisale sporazum o okončanju rata u dalekoj Francuskoj.
Malo ko od Beograđana zna da se tog 12. novembra hladnim i nadošlim Dunavom ka njima probija jedna omanja lađa neprijateljske ugarske vojske, dela ozloglašene Austrougarske čije kaznene ekspedicije su zavile Srbiju u crno tokom okupacije.
Ovaj brod ka beogradskom savskom pristaništu plovi u drugom danu mira, ali kroz teritorije kojima još gazi čizma mađarskog vojnika: Bačku, Banat i Baranju.
Mrak pada nad gradom koji tek čeka obnova. Možda se još neki pešak užurbano šeta od današnjeg Narodnog muzeja ka hotelu Srpska kruna.
Taj hotel, koji je jedini bio pogodan da primi vojnu delegaciju Mađarske, danas više ne postoji – u njemu su prostor nakon Drugog svetskog rata dobile knjige, one koje su preostale nakon bombardovanja Narodne bibilioteke. Jedno vreme su u njoj bile akademija i fakultet, da bi to konačno postala zgrada Biblioteke grada Beograda.
Kako li je izgledao grad koji vida rane, dok njime hodaju ponosne vojskovođe, srpski vojvoda Živojin Mišić i francuski maršal Luj Franše D’Epere? Danas je teško zamisliti. Umorno, ali sa nekakvom verom u bolje sutra…
U 16 sati brod je uplovio u Beograd. U njemu su se nalazio mađarski vrh, tačnije, čelnici nove Mađarske demokratske republike, koja je nasledila Dvojnu monarhiju – Austrougarsku.
To su bili mirovni pregovori, a u Srpskoj kruni tešku noć proveli su grof Mihalj Karolji, vojni ministar i brojni drugi visoki mađarski zvaničnici.
Grad koji su napali i u kome je svetski rat i počeo, predstavnici poražene strane sada obilaze zarad jednog mirovnog sporazuma, kojim će se obavezati da napuste teritorije sve do linije Segedin-Pečuj-Varaždin, gradova u Mađarskoj i Hrvatskoj gde treba da se povuče granica nove države, Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
U pitanju je Beogradska vojna konvencija, potpisana u zgradi današnjeg Narodnog muzeja, nekada Uprave fondova, a gde je privremeno bila smeštena srpska Vrhovna komanda.
Sporazum u 18. tačaka kojim je okončano ratno neprijateljstvo Srba i Mađara potpisan je 13. novembra kasno uveče. Bilo je to dva dana nakon glavnog primirja u Francuskoj. Potpis su sa savezničke strane dali srpski vojvoda Živojin Mišić i francuski general Pol Anri, a sa ugarske strane ministar vojni Bela Linder.
Pregovore su sa savezničke strane vodili i: načelnik Operativnog odeljenja srpske Vrhovne komande Danilo Kalafatović, kao i maršal D’Epere.
Potpis je značio da savezničke trupe – srpske, francuske i britanske – preuzmu kontrolu nad teritorijom istočno od gornjeg toka reke Samoš i banatske teritorije južno od reke Moriš.
Mađari koji su bili poraženi u Velikom ratu, morali su tako da se povuku na sever, oslobode ratne i civilne zarobljenike i prepuste sve važne geostrateške tačke.
Trupe Antante su mogle da prolaze kroz Mađarsku, da se u njoj zadržavaju i Mađarska je bila dužna da im pruži svu neophodnu pomoć.
Obaveza je podrazumevala i da će čak 3.000 ljudi iz Mađarske morati da pomažu našoj zemlji u osposobljavanju pruga, vodotokova i telekomunikacija.
Deonicu od Biblioteke do Narodnog muzeja možete danas proći za manje od 10 minuta, probijajući se kroz kolone turista i Beograđana u čuvenoj Knez Mihailovoj.
Setite se, međutim, te pustoši koja je mogla ostati za jednim tako strašnim ratom i zamislite kako je ova ulica mogla tada da izgleda.
Zamislite kako pred vama hoda delegacija poražene strane ka zgradi kroz čija vrata su, takođe, prošli i Živojin Mišić i Franš d’Epere, da bi nekom neverovatnom pravdom okončala poslednji dan Prvog svetskog rata na istom mestu gde je svetska klanica počela 4 godine ranije…
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
