Beograd, kao najveći grad i prestonica novoosnovane Kraljevine SHS/Jugoslavije, u periodu između dva svetska rata, od 1918. do 1941. godine, išao je putem modernizacijskih procesa u svim sferama života. Svi su se trudili, u okviru svojih znanja i mogućnosti, da ponovo izgrade svoj grad i nadoknade sve što je uništeno i porušeno tokom Prvog svetskog rata.
Svoj doprinos dali su i pripadnici malobrojne kolonije Kalmika, do tada nama ovde izuzetno malo poznate etničke grupe, koji su svoj „drugi dom“ našli u prestonici, nakon što su sa „belim“ ruskim emigrantima napustili postojbinu, Carevinu Rusiju, posle boljševičke Oktobarske revolucije i propasti strahovitog i dugog građanskog rata koji je usledio u Rusiji. Veliki zaljubljenici u konje, tihi, vredni i marljivi, bili su izuzetno cenjeni radnici.
O Kalmicima u Beogradu je dosta objavljivano u poslednje vreme, a napisana je i jedna celovita naučna monografija.
Široj javnosti su posebno bili interesantni, jer su 1929. godine u Beogradu podigli svoj budistički hram. Bio je to drugi hram u Evropi, posle onog u Sankt Petersburgu, i o tome je Kaldrma pisala na samom početku rada našeg portala.
Ali, ono što je zaista malo poznato u priči o ovom narodu u našem gradu jeste da su u velikom broju radili na podizanju dva beogradska mosta – Pančevačkom preko Dunava i Zemunskom preko Save.
Da bi se prestonica novoformirane države povezala sa teritorijama u Vojvodini, tridesetih godina prošlog veka pristupilo se izgradnji mostova.
Most Kralja Aleksandra I Ujedinitelja, poznatiji kao Zemunski, zvanično je pušten u saobraćaj 16. decembra 1934. godine, a „Pančevac“, čiji je pun naziv bio Most Njegovog Veličanstva Kralja Petra II 10. novembra 1935. godine.
Kalmici su pri izgradnji oba mosta radili uglavnom kao nekvalifikovani fizički radnici, na formiranju nasipa, iskopavanju zemlje i sličnom. Dosta njih se prijavilo za rad u kesonima korišćenim pri podizanju stubova mosta. Ova vrsta posla spada među najteže, budući da se obavlja pod vodom, na skučenom prostoru i pod povišenim vazdušnim pritiskom i zato „kesonci“ obično rade kraće.
Mada je njihov rad bio više plaćen, nisu bili retki oni koji su trpeli negativne posledice svog posla, pa je bilo i Kalmika koji su potpuno izgubili sluh.
Posebnu ulogu su imali prilikom izgradnje palate Albanija, u drugoj polovini 1937. i prvih meseci 1938. godine, tačnije prilikom kopanja njenih temelja, koji su iznosili oko 12 metara, i kakve do tada nijedna zgrada u Beogradu nije imala.
Trebalo je iskopati, utovariti, prevesti u određene delove grada i tamo istovariti 15.000 tona zemlje i sve to u strogom centru Beograda, vodeći računa da se očuva čistoća gradskih ulica, bez dizanja buke i poštujući radno vreme i vreme odmora!
U ovu svrhu angažovani su Kalmici sa svojim zapregama, čija su kola na točkovima imala automobilske gume, što je u ono vreme bila retkost.
Zaprežna kola su bila prilagođena i tako da se iz njih sadržaj nije prosipao prilikom transporta. Očevici su komentarisali da su Kalmici svakog jutra dolazili svojim zapregama na posao u grupama, kao na kakvoj seoskoj svadbi, a utisak svečarskog su pojačavala čista, do perfekcije oprana kola i do sjaja istimareni konji, očešljane grive i repova.
Interesantan je bio trenutak izvlačenja tereta iz duboke provalije uz strminu na površinu zemlje, čije je detalje slikovito opisao inženjer Đorđe Lazarević koji je konstruisao armirano-betonski skeletni sistem za izgradnju tada najviše zgrade u Beogradu, i svakodnevno na gradilištu pratio tok radova.
O tome je pisao: „Pri izvlačenju kola po strmini iz jame, kočijaš je obično sam izlazio pre konja i stajao na trotoar u Knez Mihajlovoj ulici. Pozivao je po imenu konje iz jame i oni, uz napor izražen na svakom delu tela, sami stižu do vozača koji ih čeka. Na trotoaru zaustavljena zaprega pružala je priliku vozaču da, tapšenjem po vratu i nameštanjem grive, pohvali napor svojih ljubimaca. Kalmici, ozbiljna lica, blagim osmehom pokazivali su da shvataju moje zanimanje za njihovo staranje za posao, za kola, a osobito za konje… I sâm sam njihove ‘riđane’ često tapšao po sjajnim sapima.“
Upravo taj odnos prema konjima je bio specifičnost Kalmika. Iako se na kočijaškom mestu nalazio lep bič, ukrašen i gotovo dekorativan, oni ga nikada nisu upotrebili ni da pucnu konjima iznad glave, a kamoli da ih njime udare.
Kao što su tiho živeli i radili u Beogradu, Kalmici su isto tako neprimetno iz njega otišli pred kraj Drugog svetskog rata, sklanjajući se od sovjetske boljševičke Crvene armije, od koje su već jednom pobegli, preselivši se preko okeana, u SAD.
Poslednjih godina, potomci beogradskih Kalmika sve češće dolaze rečnim kruzerima da posete grad u kome su njihovi preci ostavili trag, srećni što mogu da prošetaju ulicama kojima su i oni koračali, ali istovremeno i tužni što od njihovog hrama nije ostao ni kamen da ga sa sobom ponesu i stave na molitveni oltar koji svaka njihova kuća ima.
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
