Dugo putovanje “kući”

Tužno izgleda “Molitva” u četiri bela zida, u depou Narodnog muzeja. Figura koja odiše blagošću i pokornošću imala je neobičan i tužan put: uklonjena je sa Kalemegdana desetak godina nakon što je svečano postavljena, premeštena na drugu lokaciju, da bi i odatle posle nekoliko decenija ponovo bila sklonjena i odložena “do daljeg” .

Možda je za skulpturu koja se toliko selila negde dobro da na kraju bude na sigurnom, ali ipak, to je mesto skriveno od očiju javnosti. A napravljena je da bude ukras Kalemegdana i Beograda.

Na sreću, kako se čuje ovih dana, konačno je došao trenutak da se ovo vredno i zanimljivo delo vrati tamo gde pripada, u park koji je u vreme kada je ova statua postavljena, brižljivo uređivan da bi postao kultna beogradska oaza, na istorijski i geografski najvažnijem mestu u gradu.

Da se malo osvrnemo na ovaj zaista “izgubljeni biser“ beogradskog spomeničkog nasleđa: delo je čuvenog vajara Frana Kršinića, Beograđanima najpoznatijeg po čuvenom spomeniku Nikoli Tesli ispred ulaza u Elektrotehnički fakultet na Bulevaru kralja Aleksandra.

Prvi put je “Molitva” bila prikazana na izložbi u Novom Sadu pre gotovo sto godina, maja 1924. Ipak, nije poznat tačan datum njenog postavljenja na Kalemegdan, negde sredinom tridesetih godina, mada se sve drugo zna: motiv je preuzet iz ranog hrišćanstva i predstavlja mladu ženu u molitvi, odakle je i dobila zvanični naziv.

Ipak, najzanimljiviji je razlog njenog postavljanja na Kalemegdan. Prema navodima čuvenog našeg pisca Branislava Nušića koji je u to vreme predsedavao gradskom komisijom “za ulice i spomenike”, objavljenim u tadašnjim “Beogradskim novinama“, postojala je “tvrda namera” da se podigne spomenik slovenačkom grofu Ulrihu Celjskom koji je poginuo braneći Beograd od turske najezde 1456. godine, a čija žena je bila srpska grofica Katarina Branković, ćerka srednjevekovnog despota Đurađa Brankovića.

Zbog te slovenačko-srpske veze oličene u braku Ulriha i Katarine, i žrtve u odbrani Beograda, ovaj spomenik je dobio važno mesto u tadašnjem planiranju izgleda grada.

Jer, upravo su zvezde sa grba grofova celjskih postale deo zvaničniog grba nove Kraljevine Jugoslavije kao simbol Slovenije. U duhu zbližavanja naroda koji su konstitutivni u Kraljevini , Srba i Slovenaca , takav spomenik nosio je jaku simboliku.

Sama Katarina, za koju se veruje da je žena simbolički prikazana na ovom spomeniku, preminula je dosta kasnije od supruga, 1492. godine i sahranjena je u manastiru u selu Konče u današnjoj Makedoniji. Nakon stradanja muža, odrekla se svojih poseda u današnjoj Sloveniji i preselila se kod svoje sestre Mare, i same udovice, i to turskog sultana Murata.

“Molitva” je sve do izbijanja Drugog svetskog rata bila jedan od popularnih beogradskih spomenika i služila je često kao omiljeno mesto za fotografisanje.

Uklonjena je 1948. godine da bi na mestu na kome se nalazila nove komunističke vlasti sagradile grobnicu u koju će polagati tela istaknutih funkcionera koji su poginuli u ratu ili umirali posle njega.

Premeštena je u park “Manjež” gde je stajala neugledno i zabačeno sve do 1993. godine kada je prilikom manje obnove parka netragom nestala.

Dugo se verovalo da je zauvek izgubljena da bi se pre desetak godina pojavila informacija da je otkrivena u depou Narodnog muzeja.

Ipak, trebalo je da prođe dosta vremena od tada, da bi se konačno pokrenula akcija za konačni povratak ovog lepog i istorijski važnog spomenika na njegovo originalno mesto.

Inače, zanimljivo je da to nije prvi spomenik koji se sada vraća na Kalemegdan. Kada je 1916. godine porušen spomenik Karađorđu, podignut svega tri godine ranije, u spomen na srpske ustanke protiv turske okupacije, od strane austro-ugarskih okupatora, verovalo se da je kompletna kompozicija tog dela zauvek nestala. Ispostaviče se da je, gotovo identično kao što je sada slučaj sa “Molitvom”, jedan segment ipak ostao sačuvan i to – upravo u depou Narodnog muzeja.

Bila je to skulptura slepog guslara Filipa Višnjića koja je svečano vraćena na originalnu lokaciju 2021. godine.