Prošle godine navršilo se 150 godina od rođenja Đorđa Jovanovića, jednog od naših najvećih imena iz oblasti vajarstva, pod čijim rukama su oživele neke od najznačajnijih ličnosti i događaji iz naše nacinalne istorije.
On je, po rečima stručnjaka, posle Petra Ubavkića, rodonačelnika vajarstva u Srbiji, naš prvi vajar sa kojim srpsko vajarstvo na velika vrata ulazi u svet moderne umetnosti.
Njegovi radovi se danas nalaze po čitavoj Srbiji i čak van zemlje. Ipak, Beograd se može pohvaliti da poseduje kako najveći broj Jovanovićevih dela, tako i ona koja se smatraju najznačajnijim.
Poslednjih nekoliko nedelja ime ovog znamenitog umetnika često se pominje u medijima, a razlog je taj što je nedavno započeta rekonstrukcija jednog od njegovih najpoznatijih dela, spomenika posvećenog Vuku Karadžiću, po kome se čitav jedan deo grada i dan danas zove, kratko i jednostavno – kod Vuka.
Rođen 1861. godine u Novom Sadu, kao dete učitelja, poreklom Grka, Nikole Janakidisa, u Požarevcu je završio osnovnu i deo srednje škole, a tokom školovanja se upoznaje sa Đurom Jakšićem, koji je jedno vreme živeo u ovom gradu i tu bio oženjen.
Dovitljivi Jakšić je u jednoj od svojih priča „Čiča Tima“ opisao i Đorđevog oca, nazivajući ga debeli daskal, rodom iz Jelade. Još neki članovi Jovanovićeve porodice kasnije, takođe, postaju ugledni članovi društva.
Njegova sestričina Radmila bila je supruga princa Đorđa Karađorđevića, dok je brat Mileta na Zelenom Vencu broj 14 godinama držao čuvenu apoteku „Guslar“, veoma popularnu kod negdašnjih Beograđana, između ostalog i zbog toga što su jedino tamo mogli da se nabave „Kasarinovljevi praškovi“, najefikasniji onovremeni lek protiv glavobolje.
Đorđe Jovanović maturira 1882. godine u Beogradu, nakon čega upisuje studije arhitekture. Kao i najveći deo napredne ili imućne omladine onog vremena, dobija državnu stipendiju i već 1884. odlazi na studije vajarstva.
Studira prvo u Beču, na Akademiji likovnih umetnosti, potom i u Minhenu, gde se ženi Nemicom, a iz tog braka rađaju im se dva sina, Mirko i Aleksandar. Jovanovićeva supruga uskoro oboleva, oni se razvode i on sa sinovima 1887. godine prelazi u Pariz, gde nastavlja svoje formalno obrazovanje.
Dve godine kasnije u Gradu svetlosti učestvuje na Svetskoj izložbi sa svojim prvim velikim radom, sklulpturom pod nazivom „Guslar“, za koju dobija bronzanu medalju.
Tokom većeg dela svog života ostaje vezan za Pariz i Beograd koji ga, kako se čini, privlače više od ostalih svetskih metropola.
Godinu dana nakon silaska dinastije Obrenović sa istorijske scene i proglašenja Petra I Karađorđevića za kralja, Jovanović izrađuje svoje najznačajnije delo do tada, koje se smatra i najmonumentalnijim delom nacionalne skulpture s početka XX veka, „Spomenik kosovskim junacima“.
Rad je otkriven na Vidovdan 1904. godine, u okviru proslave Prvog srpskog ustanka. Nalazi se na istoimenom trgu u Kruševcu.
Posle Kumanovske bitke i velike pobede srpske vojske u Prvom balkanskom ratu, 1912. godine izvajao je skulpturu „Pobednik“.
Prvi svetski rat, koji Jovanović provodi naizmenično u Parizu i Beogradu, njegovoj porodici donosi i jednu veliku tragediju. Naime, njegov stariji sin, Mirko, 1915. godine gine kao dobrovoljac, boreći se u uniformi francuske Legije stranaca.
Baš kao i Branislav Nušić, koji nakon pogibije sina piše „1915“, književno delo posvećeno užasima Velikog rata, tako i neutešni Jovanović svoju skulpturu „Za Otadžbinu“, posvećuje uspomeni na poginulog sina.
Februara 1920. godine izabran je za redovnog člana Srpske kraljevske akademije a već naredne godine prelazi u Ministarstvo građevina, gde u svojstvu inspektora nadgleda radove na izgradnji Narodne skupštine.
Penzionisan je pet godina kasnije, a iste godine gradi velelepnu vilu u Skerlićevoj broj 6 nedaleko od Narodne biblioteke Srbije i Karađorđevog parka.
U ovoj vili, koju je krasio veliki atelje, živi sa svojom drugom suprugom, Francuskinjom, Margitom Rober, kasnije Jovanović, sa kojom se upoznao u Parizu i koja će mu do kraja života biti najodanija podrška ali i neiscrpni izvor nadahnuća.
Preminuo je u Beogradu, marta 1953. godine.
O vrednosti dela vajara Đorđa Jovanovića, koga su stariji Beograđani u njegovim poznijim godinama oslovljavali familijarno sa „Čika Đoka“, danas svedoči veliki broj spomenika širom Beograda, Srbije i sveta, kao i jedna ulica na Savskom Vencu.
Na Novom groblju u Beogradu i danas se mogu naći neki od njegovih radova, posvećeni velikanima srpske kulture i istorije. To je, pre svega, kolosalni mermerni spomenik na grobu porodice Jovanović, koji predstavlja samog umetnika sa vajarskim čekićem i dletom, kako stoji naslonjen na jedan od svojih najličnijih radova, koji je nazvan „Tuga“.
Tu su još i spomenici i poprsja na grobovima velikana poput Živojina Mišića, Stojana Novakovića, Gige Geršića, Sime Matavulja i Andre Nikolića, a u beogradskom Studentskom parku posetioci mogu videti Jovanovićevog „Josifa Pančića“, postavljenog 1897. godine.
Ipak, najpoznatiji beogradski spomenik mu je svakako čuveni „Vukov spomenik“ koji je, prema prvobitnom predlogu takođe trebalo da bude postavljen u Studenstkom parku, između Pančićevog i spomenika Dositeju Obradoviću.
Inicijativu za podizanje spomenika u čast reformatora srpskog jezika, potekla je 1920. godine od strane Srpske književne zadruge, sam spomenik je izliven tek dvanaest godina kasnije a postavljen novembra 1937. godine, povodom 150 godina od rođenja Vuka Karadžića.
O veličini Đorđa Jovanovića već vek i po svedoče njegove umetničke tvorevine inspirisane nacinalnom istorijom, pobedom ali i kolektivnom i ličnom tragedijom, a njegov stvaralački svetonazor zauvek je utisnut u jedinstveni duh Beograda.
Može li jedan umetnik da poželi bolji spomen za večnost?
Autor: Mladen Milosavljević, etnolog i pisac
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
