Sela na putu za grad

Poznato je da se Beograd naglo širio, osvajao močvare na današnjem Novom Beogradu, “gutao” svoja predgrađa koja se sada smatraju “širim centrom” – poput Vračara, Palilule, Autokomande. Zajedno sa njima, progutao je i siromašne udžerice, od kojih su mnoge čekale i po 100 godina da budu zamenjene velegradskim zgradama. Neke i danas čekaju…

Ali, ono što je zanimljivo, to je da je velegrad obgrlio i “usvojio” i brojna okolna sela, koja se ni po čemu nisu razlikovala od današnjih ruralnih područja “u unutrašnjosti”, kako se to popularno često govori za centralnu Srbiju.

Mirijevo, Bežanija, Žarkovo, Kneževac, Banjica, Višnjica – danas se nalaze na stranicama oglasa sa nekretninama kao poželjne gradske zone, a bile su to i te kako udaljene seoske oblasti oko Beograda, što se jasno vidi u Đeneralštabnim topografskim kartama Srbije iz 1894. godine.

To je bila godina kada je Beograd tek postajao ozbiljan grad, koji je tek dobio tramvaj, a o elektičnoj energiji još se samo razmišljalo. Beograđani su se dvoumili “gas ili struja”, a zemlja u kojoj su živeli bila je mlada i “skučena” Srbija.

Daleko je još Beograd bio od velegrada kakav je postao kao glavni grad velike Kraljevine, pa potom i socijalističke federacije. A daleko su bili i Mirijevo, Borča, Batajnica, Železnik…

Čak, sve preko Save i Dunava nije ni bilo Srbija, ali verovatno je postojala velika želja za ujedinjenjem, pa i topografska karta s kraja 19. veka uključuje Zemun, a tek malo pre Batajnice sledi linija, belina i natpis “Austrija”.

Krenimo baš od Zemuna. Prepoznatljivo staro jezgro i Gornji grad gušće su naseljeni. Ali, na samoj periferiji Zemuna tu su i dva prigradska naselja: Jozefštat i Francenstal. To su bila nemačka predgrađa koja su danas zbrisana sa mape grada, tačnije transformisala su se u Novi grad.

I Francestal ili Franjin do, imao je obeležja sela. Ljudi su imali imanja, bašte, gajili su stoku, a kuće starih Švaba još se mogu videti u Prvomajskoj ulici. Altina, to je bila samo jedna njiva sa kolskim putevima. Batajnica, suviše daleko…

Sa druge strane Dunava vidi se Borča. Nije ni nalik današnjem, još prigradskom, ali megalomanskom obodnom naselju, gde se investitori “takmiče” ko će da sazida više kvadrata. Tada još nije bilo ni mosta preko Dunava, a kamoli ideje da će Borča sa Beogradom činiti celinu. Krnjača – tog imena nema, tu je samo Duga Bara. Prošetajte se nekada Starom Borčom, danas pomalo skrajnutim delom ovog naselja i osetićete duh nekadašnjeg banatskog sela.

Možda najveću transformaciju doživela je Bežanija. To je autentično selo, sa prizemnim kućama “vojvođanskog” tipa i starom crkvom, sa kotobanjama, čardacima, verandama, dugim dvorištima, nekadašnjim svinjcima i kokošinjcima. Iza tih kuća nikli su “brutalni” soliteri, a danas je to zemljište i te kako na ceni. Još se može prošetati desnom stranom ulice, pogledati u poneku zaraslu avliju, ali, mnogi stanovnici kažu da su kuće već prodali investitorima.

Te 1894. godine Novo groblje je već postojalo. Ili, bolje rečeno, formiralo se. Iza nije bilo ničega. Kakva Zvezdara? Još dugo će ovaj kraj čekati na prve kuće i zgrade. Tu je bio kraj grada sa potokom Bulbulder. Trebalo je sigurno mnogo avanture da bi se dopešačilo ili kakvom zapregom stiglo čak do Mirijeva, zbijenog seoca iza brda Veliki Vračar. Još dalje bila je Višnjica. To nije bilo predrgađe, već udaljeno mesto koje nije moglo ni da sanja da će postati velegrad, a tek da će “Lešje” postati mega-groblje, u vreme kada “Novo” postane i te kako “staro”…

U ovom kraju se nalaze Slanci i Veliko Selo, dva mesta koja su još odolela urbanizaciji. Krenemo li ka jugu, u Šumadiju, dalje od Slavije gotovo da nije bilo ničega. Prelazak preko Mokroluškog potoka, tu negde kod današnjeg Mostara, značio je “doviđenja”. Senjak je bio nenaseljen, baš kao i Banovo brdo, a najbliže selo tu je bilo – Žarkovo. I danas odoleva stara škola u ovom naselju, koja podseća na seoske dane mesta koje se danas smatra popularnom lokacijom za stanovanje.

Žarkovo je bilo veće selo, za razliku od susedne Banjice. Zapravo, od Banjice su bili mnogo veći Kumodraž i Jajinci, a već poprilično daleko od grada nalazila se Rakovica. Danas je Rakovica (selo) sam rub urbane zone Beograda, ali ne misli se tu na opštinu Rakovica, već baš na ovo selo koje i danas nosi to ime. Opština je sa svojim soliterima iznikla mnogo kasnije i priljubila već postojeća sela Kneževac i Resnik.

I Železnik je bio “daleko” i, može se reći da je u velikoj meri zadržao današnju formu, što znači da je bio poprilično velik. Kada mu se doda naselje Novi Železnik, to je, otprilike, to.

Mali Mokri Lug možda je mogao da se smatra pravim predgrađem Beograda – jeste bio veoma daleko od centra, ali smešten na važnom Carigradskom drumu. Tu bi danju prolazili konjanici, a noću gorela svetla u mehanama. Putnici su negde morali i da prespavaju. Veliki Mokri Lug i Kaluđerica bili su skrajnuti, a sledeća tačka za odmor bila bi Bolečka mehana, koja se nalazila nedaleko od istoimenog sela. Danas je sve do Bokeča praktično izgrađeno prostranstvo, a nekada je to zaista bila distanca koja nike mogla da se pređe tako lako, pa su mnogi koji bi malo okasnili u putu morali da prespavaju na samoj kapiji Beograda.