Živi beogradski spomenik – stabla sađena rukama najvažnijih ličnosti svetske istorije

Kada je 1948. godine tadašnja Jugoslavija promenila kurs u spoljnoj politici i raskinula saradnju sa SSSR i ostalim socijalističkim državama Varšavskog pakta, došlo je, pored ostalog, i do promene u izgradnji i obnovi Beograda.

Tadašnji vođa zemlje Tito je isticao da se zalaže za neutralnu poziciju između Istoka i Zapada, a sa “Pokretom nesvrstanih” 1961. godine Beograd postaje jedina evropska prestonica gde je mogao da bude održan osnivački skup trećeg bloka.

Da bi se obeležio jedan ovakav istorijski događaj, “Mladi gorani Srbije” inicirali su da se podigne spomen-park “Park prijateljstva” i smesti u neposrednoj blizini Palate Saveznog izvršnog veća na Novom Beogradu.

Tik uz ušće Save u Dunav, na prostoru u obliku trougla, između današnjih bulevara Nikole Tesle, TC Ušća i šetališta koje prati obalu reke bio je, gotovo preko noći, izgrađen novi park.

Inicijativu Gorana podržali su Savet za kulturu i urbanizam Narodnog odbora Beograda.

Prvo idejno rešenje stiglo je najpre od inženjera Vladete Đorđevića 1961. godine.

Planirano je da park zauzima površinu od 14 hektara, u čijem centru će dominirati Aleja mira, odnosno arhitektonski uobličen drvored platana sa kojeg se pružao pogled na Novi Beograd, Savsku padinu, Kalemegdan i Zemun.

Prostor je bio podeljen na pojedinačne parcele od 50 do 100 kvadratnih metara. U svakoj od njih su zemlje mogle da izlože svoje simbole, etnološka obeležja, biljne vrste, kopije skulptura …

Njihov raspored trebalo je tada da predstavlja i njihovu udaljenost od Jugoslavije. Projektna rešenja samih država trebalo je da urade arhitekte zemalja učesnica Samita nesvrstanih.

U centralnom delu je još na početku planiran bazen sa fontanom i obeliskom do kojih bi vodila glavna staza popločana dekorativnim kamenom u raznim bojama.

U planu su bila još dva prilaza i to prvi, iz Bulevara iza zgrade SIV-a, a drugi u današnjoj ulici Ušće. Uobličavanje parka je pored prvobitnih planova, ipak, završeno rešenjem arhitekte Milana Pališaškog, čiji je projekat “Potez” nagrađen prvom nagradom na opštejugoslovenskom konkursu. Posle tog rešenja, Direkcija za gradsko zelenilo je izradila detaljne projekte.

Da bi se izbegao karakter mesta sa političko-ideološkom porukom, parkovski pejzaž je bio dizajniran kao oaza zelenila sa univerzalnom porukom mira.

Tada je, međutim, bilo realizovano samo 9,5 hektara parkovske površine, od današnjih 17,98 hektara. Malo toga od originalne ideje arhitekte Pališaškog je bilo do kraja izvedeno, ali je uprkos tome napravljen jedan moderan gradski park.

Aleja platana dugačka je 180 metara, što predstavlja broj zemalja koje su se zalagale za politiku miroljubive koegzistencije.

Interesantno je da su svi učesnici konferencije zasadili po jedan platan, kao simbol jednakosti, a pored svakog drveta postavljena je i ploča sa imenom državnika, zemlje i godine kada je posađen. Sadnice su postavljene na osam metara udaljenosti čime se na simboličan način pokazivala povezanost ovih zemalja.

Park prijateljstva je svečano otvorio 7. septembra 1961. godine Tito sadnjom svog drveta, a poslednji platan u aleji zasađen je u vreme poslednjeg Devetog samita nesvrstanih 1989.

Na listi onih koji su sadnicama ubeležili svoje ime na mapi Beograda su mnogle ličnosti koje i danas znače u svetskoj istoriji kao što su Džavarhalal Nehru (Indija), Burgiba (Tunis), Gamala Abdel Naser (Egipat), Haile Selasije (Etiopija), ali i, naprimer, famozni predsednik Amerike Ričard Nikson, odnosno, američki kosmonauti koji su sleteli na Mesec, prilikom posete Beogradu.

U parku je 1974. postavljena skulptura Otvoreni oblik, Lidije Mišić, stilizovani cvet, visine 180 centimetara, dok je 2000. podignut spomenik Večna vatra, prema zamisli vajara Svetozara i Svetomira Radovića i arhitekata Marka Stevanovića i Miodraga Cvijića.

Park prijateljstva proglašen je za znamenito mesto Grada Beograda i jedini je javni formirani park na teritoriji Novog Beograda. Od 1961. godine zasađeno je preko 200 stabala.

Decenijama su važne ličnosti ovde sadile drveće kao simbol prijateljstva, dajući svoj doprinos izgradnji ovog živog spomenika. Drvo su ovde posadili i američki predsednici Džerald Ford i Džimi Karter, pored Niksona, predsednici SSSR Leonid Brežnjev i Mihail Gorbačov, premijerka Indije Indira Gandi, kralj Norveške Olaf Peti, iranski šah Reza Muhamed Pahlavi, engleska kraljica Elizabeta Druga, švedski kralj Karl XVI Gustaf, kubanski predsednik Fidel Kastro, severnokorejski lider Kim Il Sung….

Nakon decenija zapuštenosti, kada je bio i doslovce prepušten zubu vremena i nemaru, ovaj jedinstven beogradski spomenik je temeljno obnovljen 2019. godine kako bi ostao sačuvan. Takođe, prilikom obnove po prvi put je formirana i jedna nova površina koja je postojala u originalnom planu arhitekte Pališaškog iz šezdesetih, ali od tada nikada nije bila napravljena, sve do 2019. godine.

A prolaznici koji ovuda svakodnevno uživaju u plemenitoj vegetaciji možda ne spuštaju pogled ka kamenim pločama u travi, pa tako ni ne znaju da je drveće pored koga prilaze sađeno rukama veoma značajnih ljudi 20. veka i da nisu tek puka stabla bez šireg značenja, odnosno, da u Beogradu postoji i takav živi trag na jedno važno doba.