I kada je Tito u leto 1948. godine nakon sukoba sa vođom iz Moskve uklonio lice Staljina sa svih mesta i plakata koje je nosila radnička klasa u poratnim godinama o važnim državnim praznicima, jedan lik iz tadašnjeg SSSR je i dalje ostao svuda – Lenjinov.
Biste i slike “oca sovjetske boljševičke revolucije“, ali i simbola svetskog komunizma, nalazile su se po važnim institucijama.
Ipak, Beograd nikada nije dobio spomenik Vladimiru Iljiču Uljanovu. Istina, oni koji su ga imali, u Istočnoj Evropi, po slomu komunizma 1990. godine, su ga prvog rušili. A nije da nije bilo pomena da se vođi Oktobarske revolucije “jugoslovenski” narod “oduži” impozantnim spomenikom u Beogradu. I konkurs je bio raspisan…
Ali nijedan umetnik nije se pokazao dostojnim da njegova ideja krasi prostor oivičen Bulevarom Lenjina (danas Bulevar Mihaila Pupina) i ulicom Ušće, ispred tadašnje zgrade CK SKJ na Novom Beogradu.
Prvom realizatoru ideje socijalizma i najistaknutijoj ličnosti izgradnje novog društva, kako se govorilo o Lenjinu, Beograd i SFRJ su želeli da se oduže pa su konsultovane istaknute ličnosti iz kulturnog, javnog i političkog života kako bi se utvrdila najbolja lokacija.
Potom je Odbor za podizanje spomenika imenovao žiri i raspisao „Opšti jugoslovenski anonimni konkurs za skulptursko i urbanističko-arhitektonsko rešenje spomenika Vladimiru Iljiču Lenjinu“ koji je trajao od 1. septembra 1971. do 31. maja 1972. godine.
Konkurs je zapravo bio podeljen na dva dela – skulptursko delo i uređenje prostora.
Skulptursko delo je predviđalo krupnu skulpturu koja treba da na bilo koji način predstavi i navede gledaoca na delo ili lik Lenjinov.
Uređenje prostora je nalagalo urbanističko-arhitektonsko rešenje prilaza postojećoj zgradi CK SKJ i, kako je planirano, budućoj koja će imati dvoranu za skupove, pešačkih staza, zelenih površina i uređenje platoa za skulpturu.
Tadašnji jugoslovenski umetnici su se dali na posao i do kraja konkursa pristigla su 24 rada. Tehničke uslove su ispunili svi, osim jednog koji je dostavljen na filmskoj 16 mm traci sa tonom, tako da je odmah izbačen iz konkurencije.
O važnosti govori i podatak da je žirijem predsedavao Aleksandar Bakočević, predsednik Republičkog izvršnog veća, a uz njega su bili Azra Begić, kustos Umetničke galerije u Sarajevu, diplomirani inženjeri arhitekture Mihajlo Janković i Leon Kabiljo, vajari Frane Kršinić, Risto Stijović i Drago Tršar, Boris Petkovski, direktor Muzeja moderne umetnosti u Skoplju, Stojan Ćelić, slikar, likovni kritičar Aleksa Čelebonović i književnik Oskar Davičo.
Mnoga od ovih imena biće poznata u kasnijim decenijama, u promenjenom političkom ambijentu, u kome niko od njih više nije pominjao učešće u poduhvatu podizanja Lenjinovog spomenika. Ali, u to vreme strogog partijskog monopola i kulta vođe Tita, 1971. takva pozicija bila je dokaz uspeha u tadašnjem društvu.
– Žiri je jednoglasno zaključio da nijedan prispeli rad ne odgovara ideji i liku Lenjina i nijedan u sebi nema bogatstvo skulpture, kao i da nijedan rad nije dao rešenje platoa oko skulpture.
Na osnovu ovakvih pokazatelja, članovi su konstatovali da konkurs u potpunosti nije uspeo i predlažu Odboru da se ni jedan rad ne preporuči za realizaciju – navedeno je u obrazloženju žirija dok se nestrpljivo u političkim telima i umetničkom svetu čekao ishod.
Jer, osim ideološkog simbolizma i honorar autoru za ovakav spomenik bio bi astronomski.
O kolikim iznosima se radilo, i koliko je bilo unosno biti “državni umetnik” svedoči i iznos utešnih nagrada koje su bile podeljenje. Prva i druga nisu, ali jeste treća ravnopravno po tadašnjih 30.000 dinara (prosečna godišnja plata u Srbiji je 1972. izosila 18.888 dinara) za tri rada koje su potpisali Glid Nandor, Miloš Sarić i zajednički Dušan Rakojević, Namik Muftić i Šefkija Pozderac.
Date su i četvrte ravnopravne nagrade i one u visini iznad prosečne godišnje plate, odnosno po 20.000 dinara umetnicima Miomiru Cvetkoviću, pa dvojcu Dušanu Ljubojeviću i Petru Badovincu, kao i autorima Tomislavu Kauzlariću i Miloradu Tepavcu, koji su imali zajednički rad.
Četiri konkursna predloška su otkupljena a isplaćeno je čak i deset obeštećenja.
Sve u svemu bila je država izdašna u davanju iako su svi oni najblaže rečeno – promašili temu.
Ostade tako Beograd bez spomenika Lenjina. Više nema ni njegovog bulevara. Dok su kojekuda po evropskim zemljama rušili njegove spomenike kao znak izlaska iz 45 godina komunizma i sovjetske dominacije, mi smo tek – promenili ime jedne ulice.
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
