Vest o prvoj fotografiji na svetu objavljena u “Srpskoj novini” 5 meseci pre zvaničnog otkrića

Fotografija postoji skoro puna dva veka i do dan danas nije izgubila na svojoj atraktivnosti. Naprotiv, postala je neophodan deo našeg svakodnevnog života: klikom nastaje slika, za nju nije potrebna nikakva veština, već sve zavisi od oka onoga koji fotografiše, umeća korišćenja dostupnih filtera i kvaliteta marke telefona.

I istog sekunda počinje da živi na društvenim mrežama, dostupna svima. Ali nekada nije bilo tako, otpor javnosti je bio veliki, smatrana je čak đavoljom rabotom koja uzima dušu onoga koji je protretisan!

Prva trajna slika koja se može smatrati fotografijom, nastala je eksperimentom francuskog izumitelja i fotografa Nićifora Njapsa 1826. godine. Bila to je slika na metalnoj pločici snimljena u „kameri obskuri”, i dobila je naziv heliogravura – slikana svetlom!. Nedugo zatim započela je Njapsova saradnja sa Lujom Dagerom, i tada nastaje dagerotipija – prva zvanična fotografija.

Francuska Akademija nauka 19. avgusta 1839. godine priznaje Dageru autorsko pravo za pronalazak fotografije, a francuska vlada ovaj pronalazak otkupljuje i poklanja ga čovečanstvu.

Ali, šta je neobično: prve vesti o pronalasku dagerotipije u srskoj štampi koja je izlazila u Budimpešti, nalazimo već 5. aprila 1839. godine u listu “Srpska novina – Magazin za hudožestvo, knjižestvo i modu”, broj 28, skoro pet meseci pre zvaničnog objavljivanja izuma fotografije!

A vest o prvom srpskom fotografu i nastanku prve domaće fotografije 12. maja 1840. godine u listu Serbske narodne novine, broj 37. Tada je objavljeno da je Dimitrije Novaković, srpski trgovac rodom iz Zagreba, na svom poslovnom putu u Parizu video demonstraciju ove veštine od samog „oca G. Dagera“. Po dolasku u Beograd, snimio je grad na posrebrenom listu bakra i odneo „NJ. svetlosti gospodaru Mihailu Serbie Кnjazu na dar”.

Dimitrije Novaković ne samo da je „mašinu doneo“ već je i pokazao sam postupak izrade dagerotipije.

Tada je zabeleženo da “Srbija dakle već ima jednog sina upoznatog sa ovom veštinom, koja je po pravdi udivljenje Evrope na sebe privukla“. Nažalost, ni jedna njegova dagerotipija nije sačuvana u vihoru istorije.

Tako se danas početak fotografije kod Srba vezuje za Anastasa Jovanovića, talbotipistu, fotografa, litografa, slikara, dizajnera. Rođen 1817. u Bugarskoj, a od 1832. nastanjuje se u Beogradu, i biva primljen da u Кnjažesko-serbskoj tipografiji uči za slovolivca.

U znak zahvalnosti za uspešno i brzo rezanje slova za prvi Sprski Bukvar, knez Miloš Obrenović nagrađuje ga stipendijom za bečku Akademiju sv. Ane.

Beč je tada posle Pariza, bio drugi centar gde se negovala fotografija koja je na Anastasa ostavila poseban utisak. Brzo je ovladao ovom tehnikom i već 1841. godine dagerotipisao je kneza Mihaila a nešto kasnije i sve značajne ličnosti srpske istorije toga vremena.

Anastas je posebno važan zato što je ostavio prve panoramske fotografije Beograda iz sedamdesetih godina XIX veka, zahvaljujući kojima se može se pratiti urbani·i arhitektonski razvoj Beograda, a naročito njegovo stasavanje iz turske kasabe u moderan evropski grad.

Od 1844. godine kroz Beograd prolaze prvi putujući dagerotipisti, a prvi stalni fotografski atelje otvorio je 1861. godine Forijan Gantenbajn kod Saborne crkve.

Nešto kasnije preko puta njega nalazio se atelje Anastasa Stojanovića knjaževskog dvorskog fotografa, a nedaleko i ateljei Ane Feldman iz Beča, Lazara Lectera, Pante Hristića, Milana Jovanovića i drugih. U periodu od 1860-1900. godine Beograđane je fotografisalo više od 50 fotografa, a njihovi ateljei najviše su se nalazili u Кnez Mihailovoj ulici.

Prvi namenski atelje sagradio je 1903. godine dvorski fotograf Milan Jovanović, rođeni brat velikog srpskog slikara Pavla Paje Jovanovića. Ovaj objekat i dalje postoji, utvrđen je za kulturno dobro i nalazi se u ulici Кralja Milana, a stariji Beograđani ga poznaju po ulazu u nekadašnji bioskop “Zvezda”.

Fotografije su se čuvale u albumima, koji su nastali i razvijali se zajedno sa prvim fotografijama. Bili su u kožnom povezu, tvrdih stranica, a fotografije su se ulagale u posebne džepove. Isprva se koristio format „carte de visite”, ili vizitke, veličine oko 5.5 x 9.5 cm, a nešto kasnije se pojavio i format 16 x 11 cm.

Na prve stranice porodicnih albuma obično su se ulagale fotografije kraljevske porodice, zatim fotografije raznih slavnih ličnosti, a tek nakon toga porodične i portretne. Albumi su tako postali obavezni deo svakog salona iole bogatije kuće.