Kaluđerica je današnje najzapadnije naselje u beogradskoj opštini Grocka. Smeštena 6 kilometara istočno od centralnog Beograda, račva se između Smederevskog puta i autoputa Beograd-Niš na jugu. Prema nekim proračunima u naselju živi oko 50. 000 stanovnika.
Ime je nastalo od reči kaluđer jer se u blizini Bubanj Potoka nalazio manastir koji je posedovao zemljište tamo gde su danas kuće naselja. Srušen je u požaru nakon Drugog svetskog rata.
Samo naselje je izgrađeno u udubljenju, a pošto ima specfičnu mikroklimu, često prvo ima sneg zimi kao i dosta magle.
Kažu da je staro selo Kaluđerica nastalo tokom osmanske vladavine Srbijom. Pobegavši od Turaka, grupa izbeglica se naselila na dnu doline između dva glavna puta. Sve do pedesetih godina 20. veka stanovništvo sela se bavilo poljoprivredom i stočarstvom. Imali su i izvor mineralne vode.
Nekoliko decenija Kaluđerica je bila jedno od naselja sa najbržim rastom u Srbiji. Međutim, većina kuća je izgrađena bez potrebnih građevinskih dozvola, posebno nakon ratova u bivšoj Jugoslaviji i priliva izbeglica iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Kosova i Metohije. U javnom narativu uz naziv Kaluđerica i dalje gotovo po pravilu i stoji dodatak da je to najveće ilegalno naselje u Evropi.
Bum Kaluđerice i njena urbanistička metastaza krenuli su nakon 1968. godine i nemira Albanaca na Kosovu, kada je veći broj Srba započeo naglo i prinudno iseljavanje sa teritorije pokrajine, u želji da sačuva mir, porodice, i čak živote.
Kako nije bilo moguće obezbediti dovoljan broj stanova za onoliku cifru ljudi za koje je postojala procena da će se obresti u prestonici zbog teške situacije na Kosovu (a u to vreme jedini investitor stanogradnje je bila država; stanovi su se dobijali na korišćenje preko društvenih preduzeća u kojima se radilo), niti je postojao formalni način da se dodeljuju stanovi s obzirom da je to bilo jedino moguće preko zaposlenja, državna politika je odlučila da dopusti samostalnu izgradnju porodičnih kuća na teritoriji Kaluđerice tako što će da žmuri „širom otvorenih očiju“ na kršenje zakona i gradnju bez ikakvih dozvola, sve dok se odvija samo u Kaluđerici.
Do 1990. godine, u Kaluđerici će se zidati na sve strane, bez mnogo pravila: važno je bilo kupiti plac i omeđiti ga, a dojučerašnje staze između polja i njiva su odjednom postajale ulice. Kanalizacija je sporo i mukotrpno uvođena, dok je tek nešto malo bila bolja situacija sa strujom i vodom.
Zbog politički osetljive situacije koja je dovela do nastanka svojevrsnog “rezervata” u Kaluđerici za prinudom doseljene nove stanovnike, sve gradske i državne službe su imale daleko fleksibilniji sistem rada i dodele priključaka za tu oblast.
Ipak, u pamćenju mnogih i danas su ostala sećanja na sve moguće malverzacije i mahinacije kojima su bili skloni činovnici tadašnjeg javnog sektora u oblastima za koje su bili zaduženi, poput struje, telefonskih veza, itd.
Nažalost, novi građevinski i habitacioni bum uslediće već 1991. kada počinju da se doseljavaju novi talasi unesrećenih i uplašenih ljudi zbog početka krvavog građanskog rata u bivšoj Jugoslaviji. Ovaj put biće to najpre sa teritorije Hrvatske, odmah zatim i Bosne i Hercegovine, i na kraju ponovo odande odakle je bujanje Kaluđerice jednom i započelo – sa Kosova.
Sa najistočnijim delom Beograda, Malim Mokrim Lugom na severu, duž Smederevskog puta, i Velikim Mokrim Lugom na jugu, podeljenom od Kaluđerice autoputem, rasla je i Kaluđerica. Kako se Kaluđerica brzo razvijala, tako je u naselju nastalo nekoliko različitih susedstava. Oni na severu, duž Smederevskog puta, uglavnom su nazvani po kafanama koje su bile jedine odlike na putu pre nego što se naselje proširilo.
Naslovna fotografija: improvizovana izgradnja porodičnih kuća, bez ikakvih planova i pravila, u Kaluđerici početkom osamdesetih godina 20. veka, za vreme najvećeg talasa iseljavanja sa Kosova.
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
