Oni koji stignu na levu obalu Save, kod stubova mosta Gazela, mogu da primete jedan brod u izuzetno lošem stanju, olupinu koja je pre osamnaest godina skoro izgorela na snimanju nekog danas potpuno besmislenog filma u odnosu na štetu koju je napravio. Nekada ponosnu lađu koja tako unakažena od tada neumitno propada.
A skoro da se ne zna da je taj brod, star skoro jedan vek, čuvena jahta „Dragor”. Od onih koji znaju istoriju tog broda, većina veruje da je bio svadbeni poklon kralja Srba, Hrvata i Slovenaca Aleksandra Prvog Кarađorđevića svojoj supruzi kraljici Mariji. Ipak, to je urbana legenda.
Taj salonski parobrod izgrađen je u nemačkom brodogradilištu Ibigau 1927. godine u okviru programa nemačkih reparacija Srbiji za Prvi svetski rat. Bio je namenjen isključivo rečnom saobraćaju zbog svoje konstrukcije, mada još jedna od urbanih legendi kaže da su kralj i kraljica njime plovili Jadranom i po Boki Кotorskoj što nije tačno, a nije bilo ni moguće.
Ipak, itekako je služio za potrebe velikog srpskog i jugoslovenskog kralja, Aleksandra I Karađorđevića, koji je “Dragor” koristio za protokolarne svrhe kod poseta važnih gostiju iz inostranstva.
U okviru proslave desetogodišnjice proboja Solunskog fronta Meštrovićev Pobednik je postavljen na Beogradsku tvrđavu, a novi brod je poneo ime geografskog pojma, reke Dragor, pritoke Vardara, gde su se 1918. vodile teške borbe za oslobođenje Srbije.
U Drugom svetskom ratu „Dragor“ je zarobljen i predat ustaškoj NDH. Ali, Nemci su im ga brzo oduzeli i poslali u Bugarsku kao Hitlerov poklon za bugarskog cara Borisa. Ipak, i od njih su ga potom uzeli i prebacili na gornji tok Dunava gde je 1945. dočekao završetak rata i kapitulaciju nacističke Nemačke.
Brod je vraćen u Jugoslaviju i obnovljen. Ime mu je promenjeno 1951. godine kada umesto sećanja na reku Dragor i Solunski front, postaje „Кrajina“. Od tada je korišćen za potrebe jugoslovenskog lidera Josipa Broza Tita, sve do njegove smrti 1980. godine. Posle je ustupljen Izvršnom veću Srbije pa prodat „zlatari Majdanpek“, koja je sprovela temeljnu rekonstrukciju 1984. godine u brodogradilištu u Кladovu.
Devedesetih godina prošlog veka kupila ga je privatna kompanija. Izgoreo je u požaru koji ga je zahvatio 3. januara 2007. godine tokom snimanja filma i od tada, već skoro dve decenije, ovaj neizmerno vredan deo naše istorije kao nagorela olupina stoji na levoj obali Save kod Gazele. To je sramota.
Dalja sudbina ovog broda koji je kao svedok naše istorije u 20. veku u pravom smislu te reči kulturno blago, i naša nebriga o njemu, govore jedino i samo o – nama samima. Krajnje je vreme da taj odnos promenimo i rekonstruišemo nekadašnju kraljevsku jahtu, i otvorimo je za posetioce u njenom nekadašnjem sjaju.
Možda baš onako kako je od 2021. godine na Savskom keju izložen i za posetioce otvoren rekonstruisani bivši austrougarski monitor Bodrog, izgrađen 1904. godine. Bio je to brod u sastavu Austrougarske sa koga su ispaljene prve topovske salve na Beograd u prvoj noći Prvog svetskog rata, zbog čega ima ogroman istorijski značaj.
Nama je ovaj monitor poznat pod kasnijim jugoslovenskim imenom Sava i sačuvan je zajedničkim naporima Vojske Srbije i Grada Beograda.
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
