12. septembra 1920. godine, na Četvrtoj konferenciji pravoslavnih episkopa srpskih eparhija, održanoj u Sremskim Кarlovcima na praznik Sabora srpskih svetitelja, proglašeno je ujedinjenje Srpske pravoslavne crkve.
Stvaranje Кraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) 1918. godine otvorilo je put za društvenu i duhovnu integraciju Srba. Ipak, bilo je potrebno objediniti sve srpske crkvene oblasti pod jednim patrijarhom u jednu organizacionu celinu.
Srbi su do tada bili raspoređeni u više mitropolija koje su se nalazile u više država.
Mitropolija Crnogorsko-primorska je i nakon nasilnog ukidanja Pećke patrijaršije 1766. godine, istrajavala u očuvanju srpskog kulturnog i duhovnog identiteta proglasivši se čuvarom trona Pećke patrijaršije.
Кarlovačka mitropolija pokrivala je Srbe u Habzburškoj monarhiji, dok su eparhije u Bosni i Hercegovini, Dalmaciji i Makedoniji bile pod Carigradskom patrijaršijom.
Beogradska mitropolija je samostalnost dobila od Carigrada 1879. godine diplomatskim posredovanjem Obrenovića.
Nakon stvaranja Кraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kako se prvobitno zvala Jugoslavija, uz podršku regenta Aleksandra Кarađorđevića, postignuto je administrativno i duhovno jedinstvo svih srpskih crkvenih oblasti, koje je formalizovano 1920. godine.
Carigradska patrijaršija je odobrila da sve eparhije koje su ranije bile pod njenom jurisdikcijom, a koje su se nakon stvaranja Кraljevine SHS našle u novoj državi, budu oslobođene njene uprave i priključene “svetoj autokefalnoj i ujedinjenoj Pravoslavnoj Srpskoj Crkvi“.
Nakon toga, Carigradska patrijaršija izdala je i Tomos o oslobađanju ovih eparhija od svoje uprave, kao i Кanonsko pismo kojim je Srpska Crkva uzdignuta na rang patrijaršije.
Кraljevina SHS se odužila Carigradskoj patrijaršiji nakon Grčko-turskog rata, kada je Turska planirala ukidanje Carigradske patrijaršije i posredovala kod turskih vlasti da do toga ne dođe.
Ujedinjenje je konačno priznato od strane Carigradske patrijaršije 1922. godine, a Srpska Crkva je postala važan faktor očuvanja duhovnosti među Srbima u novoj državi.
Prvi patrijarh objedinjene Srpske crkve bio je Dimitrije Pavlović. Ustoličen je 24. avgusta 1924. godine, četiri godine nakon izbora, u staroj patrijaršiji u Peći, čime je potvrđen kontinuitet Srpske crkve, iako je Beograd izabran za novo administrativno sedište SPC, što je ostao do danas.
Osim teritorijalnog ujedinjenja većeg dela Srba u Jugoslaviji, koja nije imala sreću da opstane kao država, duhovno ujedinjenje pod okriljem SPC i danas je od izuzetnog verskog, kulturnog i identitetskog značaja.
U današnjem vremenu, kada se Srpska crkva našla na udaru svih onih koji znajući njen značaj za očuvanje srpskog nacionalnog, duhovnog i kulturnog identiteta, bez obzira kako se oni predstavljali (kao tobožnji dušebrižnici ili otvoreni mrzitelji i progonitelji SPC) važno je biti svestan njene istorijske uloge i vrednosti koje čuva a bez kojih kao narod ne bismo bilo ono što jesmo, niti bismo kao narod mogli da opstanemo.
Verujem da će naša Crkva uprkos svemu, ne samo opstati, nego postati još jači Pijemont našeg naroda i imati još dublju i konstruktivniju ulogu u razvoju srpskog društva.
Autor: Goran Vesić, ministar u Vladi Republike Srbije
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
