Da li ste znali da su prve javne česme u Beogradu sagrađene na liniji Rimskog vodovoda još u dalekoj prošlosti, a od 15. veka postaju i prava vajarska dela. Pomenimo Vezirovu česmu koju je 1576. sagradio Mehmed-paša Sokolović na Kalemegdanu. Linija Bulbulderskog vodovoda bila je dobra i za podizanje česmi i samo na tom pravcu od Gradske bolnice do Kalemegdana u 19 veku bilo je čak 18 česama, od kojih su najpoznatije: Čukur, Saka i Skadarska česma.
Među najstarije česme koje Beograd pamti ubraja se i Delijska česma iz 17. veka koja se nalazila ispred “Delijskog konaka”, mesta gde je za vreme turske vladavine Beogradom bila smeštena otomanska konjica zvana – delije. Ostaci konaka danas ne postoje ali se zna da je bila reč o impozantnoj građevini koja se u XVIII veku nalazila negde na prostoru između današnjih ulica Knez Mihailove, Vuka Karadžića i Uskočke.
Na mestu te prve česme sagrađena je druga, tada već na početku ulice Kneza Mihaila, kojoj je ostalo ime. I ona je bila srušena 1889. godine kada je uređivana Knez Mihailova po novim urbanističkim standardima. Prilikom poslednje rekonstrukcije beogradskog “korzoa” u jesen 1987. godine podignuta je česma koja podseća na prethodnu, po nacrtima čuvenog arhitekte Aleksandra Deroka. U znak tradicije i ona je, kao treća po redu na toj lokaciji, dobila i zvanično isto ime.
Terazijska česma, pred hotelom “Moskva”, iz 1860. godine, predstavlja jedan od najznačajnijih spomenika Beograda u 19. veku. U vreme radova na regulaciji Terazija 1911-1912. godine, premeštena je u Topčider. Tamo je stajala gotovo nepoznata sve do 1976. godine, kada je ipak vraćena na staro mesto.
Slavna “Čukur česma” Simeona Roksandića iz 1931. godine, predstavlja istiniti događaj kada je na toj nekadašnjoj česmi, 3. juna 1862. godine, jedan turski vojnik (nizam) udario srpskog dečaka, šegrta Savu, jer je ovaj protestvovao što mu je Turčin sklonio krčag sa česme. Došlo je do sukoba Srba sa Turcima, dvojica su poginula i ovi događaji bili su uvod u krvave događaje, i povod za bombardovanje Beograda od strane Turaka 5. juna 1862. U spomen na te događaje, podignut je na tom mestu, iz sredstava Zadužbine trgovca Tome Vanđela, spomenik sa statuom dečaka.
Javne česme po tadašnjim selima u okolini grada, ali i javnim prostorima Beograda, početkom 20. veka bile su jedina prilika za stanovništvo da pije koliko toliko bezbednu vodu, i ima stalno snabdevanje vodom.
Česme u Beogradu su se u kasnijim epohama podizale i kao svojevrsne zadužbine ili spomenici na događaje, ljude, i slično, poput “Trećepozivačke česme” na Bulbulderu, obnovljene u čast vojnika poginulih u odbrani Beograda u Prvom svetskom ratu.
Tamo gde prethodno nije bilo javnih česmi, stanovnici nekadašnjih sela, a danas naselja Beograda, poput Mirijeva, Žarkova, ili predgrađa poput Bulbuldera, Karaburme, itd, morali su da se oslanjaju na vodu iz bunara koja je bila podložna zagađenju. Zbog tolike važnosti, česme su se masovno podizale u to vreme, i gotovo da nije bilo mesta gde ih nije bilo, uključujući i sam Košutnjak, gde su podignute čak dve velike, Hajdučka i Kneževa. U selima su vodu sa česmi u domaćinstva tada najčešće donosila deca ili žene.
Nažalost, najveći deo ovih česmi koje su značile život nije ostao sačuvan za sadašnjicu, a svega jedan mali deo preostalih i danas ima svoj tok, poput česmi u Topčideru ili Košutnjaku, mada voda sa njih uglavnom više nije za upotrebu… Da ipak tradicija javnih česmi ne bi potpuno nestala sa gradskih ulica, Grad Beograd je 2016. godine podigao novu česmu od belog mermera, po ugledu na veću i slavniju Delijsku česmu u Knez Mihailovoj, na platou koji Beograđani zovu i danas “Kod crvenog petla” po nekadašnjoj čuvenoj kafani koja se tu nalazila.
Beogradske priče – Ljudi, ulice, trotoari, prolazi, sudbine…
