Britanski Beograd

Grad Koventri u Velikoj Britaniji određen je prošle godine da bude britanski „Grad Kulture 2021“, i da u naredne četiri godine, postane epicentar umetničkih i kulturnih dešavanja u čitavoj zemlji.

Ključna ustanova koju je Grad Koventri odredio da predvodi projekat, i da do 2025. bude glavna lokacija britanskog kulturnog „talasa“ bilo je najpoznatije pozorište tog grada, u Engleskoj čuveno po tome da su pre mnogo godina na njegovu pozornicu po prvi put uživo pred publiku stupili čudaci koji su sami sebe nazvali izvrnuto i neobično – „Leteći cirkus Monti Pajtona“.  

To pozorište se zove jednostavno – „Beograd“. Ili, na engleskom: „Belgrade“.

A čitav trg ispred zgrade pozorišta takođe se zove „trg Beograd“, odnosno, „Belgrade square“.

I sada dolazimo do glavnog pitanja: otkud i kako to da se jedna takva ustanova u Engleskoj zove po našem glavnom gradu?

Za rešenje ove nepoznanice, moramo da se vratimo sedamdesetak godina u istoriju: kada je 1940. godine, nacistički firer Hitler naredio da ratni avioni njegove Luftvafe „usade teror u srca Britanaca“, taktika za koju se opredelio bilo je bezumno i zločinačko bombardovanje gradova po Velikoj Britaniji.

Nazvana „Blitz“ (munja na nemačkom), ova strahovita kampanja izazvala je brojne žrtve među nedužnim stanovništvom jer su gradovi u Velikoj Britaniji koji su bili u dometu nacističkih bombardera svakog dana bili krvoločno razarani hiljadama tona bombi.

Glavna meta je bila prestonica London, kao i gradovi-luke poput Sautemptona ili Portsmauta. Ipak, jedno ime je ostalo upamćeno kao simbol totalne divljačke destrukcije: Koventri.

Ovaj grad koji je svojevremeno, u periodu između kraja Prvog svetskog i početka Drugog svetskog rata, bio jedan od industrijski najrazvijenijih u čitavom Ujedinjenom Kraljevstvu, našao se na udaru stotina aviona koji su ga u toku samo jedne noći pretvorili i bukvalno u prah i pepeo, uz stravične žrtve.

Koventri je tako postao britanski simbol stradanja pod nacističkim bombama u Drugom svetskom ratu, na isti način na koji su pre njega to postali prestonica Varšava za Poljsku, luka Roterdam za Holandiju i prestonica Jugoslavije Beograd, nedugo zatim, 6. aprila 1941. godine.

Hitlerove „štuke“, „dornijei“, „junkersi“ i „hajnkeli“ izbacivali su na isti način bombe nad ovim gradovima, razarajući i ubijajući po monstruoznoj matrici uništenja nedužnih ljudi i gradova kako bi se šokom pokorile zemlje koje je nacizam naumio da osvoji.

Kada je nacizam konačno slomljen Savezničkom pobedom u Drugom svetskom ratu 1945. godine, ovi gradovi su uspostavili posebne međusobne veze, kao simboli stradanja i potrebe da se kroz zajedničku traumu neguje uspomena ali i podsećanje sa kakvim zlom se svet suočio u tim užasnim godinama.

Beograd i Koventri su postali gradovi-pobratimi, i sa velikom pažnjom se taj odnos gajio otkako je uspostavljen 1953. godine. Kada je gradska uprava Koventrija odlučivala da podigne nov moderan teatar na velikom praznom prostoru koji je ostao na mestu srušenih stambenih blokova, jednoglasno je doneta odluka da se zbog te veze i „pobratimstva“ (twin cities, kako se to na engleskom nazvalo) to pozorište nazove „Belgrade theatre“.

Tadašnji jugoslovenski ambasador u Velikoj Britaniji Ivo Vejvoda posebno se založio da se iz Beograda u Koventri dopremi visokokvalitetna drvena građa kojom je obložena dvorana pozorišta, i koje je obezbedilo vruhnsku akustiku sale i bine.

To drvo se i danas nalazi na zidovima dvorane i pozornice, iako je samo pozorište više puta rekonstruisano od svečanog otvaranja 1958. godine.

Nažalost, sa protokom vremena i tragičnim dešavanjima tokom devedesetih godina, kada se Beograd ponovo našao pod bombama, ovog puta ratnih aviona NATO-a, u čijem sastavu su bili i britanski avioni, na ovu staru vezu i bratimljenje nastalo u krvi nedužnih – potpuno se zaboravilo.

U Beogradu se danas ništa ne zove po Koventriju, a kao uteha ostaje to što se ne samo teatar već i čitav kraj oko pozorišta u žargonu stanovnika Koventrija i dalje zove – „Belgrejd“.