Beogradske adrese prvog vladara dinastije Karađorđević

Ljudi žive i umiru, građevine se podižu i ruše, ali iza svih uvek ostaje svedok koji približava proteklo vreme – priča.

Bilo da je zapamćena, zapisana ili barem pribeležena pa naknadno rekonstruisana, priča nam i nakon mnogo godina, decenija, vekova ili milenijuma svedoči o onome što je bilo, otržući od zaborava događaje, ljude i građevine.

Upravo jedna takva priča o zgradi, za koju se može reći da je predstavljala simbol negdašnjeg Beograda i simbol burnih odnosa dve srpske dinastije, Karađorđevića i Obrenovića, predstavlja danas trag o najvažnijoj beogradskoj adresi Karađorevog sina, knjaza Aleksandra Karađorđevića.

U pitanju je Zdanje starog konaka, koje se nalazilo na prostoru malog cvetnog parka između današnjeg Starog i Novog dvora.

Građevinu je, na čuđenje ondašnjih Beograđana, počeo da zida Stojan Simić, političar i jedan od najviđenijih Srba iz perioda posle ustanaka, kupivši prethodno čitav jedan močvarni deo istočnog Vračara koji se posle, po njemu, dugo zvao Simića majur.

Na delu parcele, koja je godinama ranije Beograđanima služila kao mesto za lov, ovaj preduzimljivi bogataš nemirnog duha, sazidao je sebi prostranu kuću na sprat koja će, svega nekoliko godina kasnije, postati dvor jednog tek prispelog knjaza.

Nakon Simićeve smrti 1852. godine, majur nasleđuje njegov sin Đorđe, ali ga osamdesetih godina XIX veka prodaje škotskom filantropu i preduzimaču Frensisu Mekenziju za 4. 800 dukata.

Na toj zemlji će u narednih nekoliko decenija nastati buduće gradsko jezgro, koncentrisano oko današnjeg Trga Slavija.

Beogradske opštinske novine iz 1939. godine, donose kratak tekst o izgradnji negdašnjeg Beograda, u kome se navodi da je za vreme vladavine kneza Aleksandra Karađorđevića od 1842 do 1858. godine, zabeleženo nekoliko važnijih građevinskih momenata od kojih u najvažniji, svakako, spadaju adaptacija i priprema Simićevog zdanja, za zgradu budućeg srpskog dvora.

Važno je napomenuti da je Aleksandar Karađorđević bio prvi srpski vladar koji je za sve vreme svoje vladavine boravio u Beogradu. Despot Stefan Lazarević je stolovao u Beogradu od 1405. godine, pa sve do svoje smrti 1427, ali je svoju vladavinu započeo iz očevog dvora u Kruševcu.

Takođe, ni Aleksandrov otac, Karađorđe, kao ni Miloš Obrenović, nisu voleli da se dugo bave u Beogradu, već su rađe boravili u Topoli, odnosno, Kragujevcu, kasnije i Topčideru, koji je u to vreme predstavljao daleku okolinu prestonog grada.

Istorijske prilike i razdor između dinastija Karađorđevića i Obrenovića odlagale su povratak budućeg knjaza Aleksandra u Srbiju, sve do oktobra 1839. godine, kada je sultanovim fermanom knezu Mihailu Obrenoviću potvrđeno kneževsko dostojanstvo i kada su se Karađorđevići konačno vratili iz progonstva.

Porodica Aleksandra Karađorđevića, koju su u vreme dolaska činili budući knjaz, kneginja Persida, njihovo troje dece: Poleksija, Kleopatra i Aleksije, kao i kneževa majka, udovica vožda Karađorđa, Jelena, stigla je u Beograd uz podeljena mišljenja tadašnje javnosti. Jedni su verovali da je sin negdašnjeg Vožda, iako mlad, ipak daleko od trona, dok su drugi priželjkivali upravo ovakav scenario.

Budući knjaz je po dolasku u Beograd više puta menjao mesto stanovanja boraveći, na samom početku svog ponovnog života u Srbiji, u prizemljuši dobrostojećeg zanatlije Jovana Kujundžića Valjevca, oca potonjeg pesnika, profesora i državnika, Milana Kujundžića Aberdara. Ova kuća nalazila se u neposrednoj blizini negdašnje Defterdarove džamije tj. današnjeg restorana “Proleće”, negde između današnjih ulica Đure Jakšića i Vuka Karadžića koje su u ono vreme, pre regulacije, bile samo uzani sokaci.

Treba napomenuti da je Aleksandar Karađorđević, godinu i po dana od dolaska u Srbiju, aprila 1841. godine postavljen na funkciju ađutanta kneza Mihaila Obrenovića, sa činom poručnika a negde baš u to vreme, Karađorđevići se sele u prostorije Velike škole, zgradu koja postoji i danas kao muzej Vuka i Dositeja.

Pod dejstvom neobičnih istorijskih okolnosti, koje su kulminirale kršenjem tzv. Turskog ustava, krajem leta 1842. godine dolazi do smene dinastije i na vlast prvi put posle gotovo tri decenije ponovo dolaze Karađorđevići.

Nikola Hristić, ministar unutrašnjih poslova i predsednik vlade u više navrata koji je, između ostalog, bio oženjen i unukom Tome Vučića Perišića, politički najmoćnijeg pojedinca u Srbiji u to vreme, u svojim Memoarima navodi da su 14. septembra 1842. godine, u znak časti zbog postavljenja novog knjaza, sa Vračara zapucali topovi koji su se čuli čak u Zemunu, gde se u to vreme nalazio dojučerašnji vladar, Mihailo Obrenović.

Stevča Mihajlović, državnik, veoma blizak Obrenovićima, koji je nakon imenovanja Aleksandra Karađorđevića za knjaza, jedno vreme i robijao, a potom bio udaljen iz službe, u svojim Memoarima navodi da je knjaz Aleksandar bio jako usplahiren zbog imenovanja za knjaza.

On piše i da je, došavši u Vučićev šator na Vračaru, kako bi i zvanično bio upoznat sa novonastalim okolnostima, nenavniknut na ovakvu počast, knjaz svakoga časa ustajao sa stolice, nudeći je starijim činovnicima koji su ulazili uz reči „Sedite, gospodine“, na šta bi ga Vučić ispravljao sa „Sedite Vi, gospodaru“, pokazujući činovnicima na klupe poređane sa strane.

Knjaz je neposredno nakon proglašenja za vladara Srbije živeo i kući kapetana Miše Anastasijevića, koja je bila izgrađena preko puta negdašnje Velike pijace.

Oko kuće se prostiralo velelepno imanje koje se nalazilo, otprilike, između današnjih ulica Knez Mihajlove, Kralja Petra i Cara Lazara, a u vreme dok su Karađorđevići boravili na njemu, odlikovala ga je prelepa bašta o kojoj se brinula kneginja Persida.

Sa jedne strane bašte nalazio se uzani sokak koji će, dvadesetak godina kasnije, postati Knez Mihailova ulica. Ova kuća je srušena neposredno po završetku Prvog svetskog rata, a na njenom mestu je 1922. godine izgrađena zgrada Filološkog fakulteta.

Inače, u ovoj kući je na Petrovdan 1844. godine, rođen i budući kralj Srbije, Petar I Karađorđević, a iz koje se 1844. godine uselio u Simićevo zdanje tj. Zgradu budućeg dvora.

Autor: Mladen Milosavljević, etnolog i pisac