Silazak u podzemlje – kad je Beograd dobio prve prolaze na Terazijama

Današnji početak radova na obnovi podzemnih prolaza u centru Beograda, na Terazijama, osim što dolazi kao nužnost usled decenija zapuštenosti, prilika je i da se podsetimo na vreme u kome su izgrađeni ovi prolazi, ali i da ukažemo na neke nepoznate činjenice koje su im odredile izgled i sudbinu.

Priča o beogradskim podzemnim prolazima počinje već sredinom šezdesetih godina, kada se sve više automobila kreće ulicama, ali i kada na čelo Beograda dolazi ambiciozni gradonačelnik Branko Pešić.

Podzemni prolazi su u to vreme već odlika brojnih svetskih metropola i predstavljali su nužnost u sistemu “deregulacije” saobraćaja, odnosno, izbegavanja ukrštanja pešačkog i motornog saobraćaja.

Šezdesete su bile epoha, u čitavom svetu, u kojoj se na tehnološki napredak gledalo kao na apsolutni smisao: automobil je jedna od stvari koja je u to vreme bila “centar sveta”, a pešački saobraćaj je delovao kao ostatak starih vremena kada nije bilo tehnologije da pomogne Čoveku i ubrza ga.

Zato je automobilu morao da se da proritet u kretanju.

Dotadašnja bezbrižnost sa kojom su Beograđani nonšalantno prelazili preko Terazija došla je do svog kraja: em su zbog pešaka automobili, autobusi i trojelbusi, užurbani u “svetlu budućnost” morali da zastaju, koče, i prave gužve, em je sve više pešaka bivalo povređeno u tim prelascima.

Skupština Grada Beograda već 1966. daje projektne zadatke tadašnjoj Direkciji za rekonstrukciju i izgradnju Beograda, zajedno sa GSP-om, Beogradskim vodovodom i kanalizacijom, Elektrodistribucijom i PTT-om, da zajednički pristupe projektovanju 4 podzemna prolaza: tri na Terazijama i jednog na Novom Beogradu (kod današnjeg TC Ušće).

Tim arhitekata koji rade na Terazijama predvodi arh. Spasoje Jovanović, a na Novom Beogradu arh. Milorad Pantović.

Ono što je danas posebno zanimljivo, jeste da je prolaz kod Palate Albanija bio zamišljen da bude najreprezentatovniji od svih, i u “punom kapacitetu“, kako bi se reklo, dok je pomalo neobični i izduženi prolaz kod hotela Balkan taj oblik dobio jer je bio – privremen.

Arhitekte su imale viziju da upravo taj prolaz jednog dana bude svojevrsna “kapija” iz koje bi se ulazilo na novu Terazijsku padinu, za koju se verovalo da će biti ubrzo i ona uređena po novom rešenju. Pešaci bi pod zemlju sišli ispred Robne kuće i sa druge strane ili izašli ispred hotela Moskva i Balkan, ili bi im se na trećem izlazu ukazala perspektiva platoa Terazijske terase i dalje ka Savi, kuda bi se spustili na priobalje.

Nažalost, do realizacije ovog projekta nikada nije došlo u narednim decenijama, a priobalje će pešacima postati dostupno tek sada, uređenjem promenade u okviru novog dela grada – “Beograda na vodi” (u to vreme nazvanog “Beograd na Savi” prema ambicioznom planu Branka Pešića “Beograd 2000“).

Ipak, do obale Save se još uvek dolazi drugačije sa Terazija, koje tek čekaju plan uređenja same padine, i njeno povezovanje sa rekom.

Prema ideji arhitekte Jovanovića, u podzemnom prolazu kod Albanije bio je ucrtan i “snek bar“, tadašnja verzija kafea, u centralnom lokalu površine oko 400 kvadratnih metara. Ovo je ukazivalo da nije bilo samo predviđeno da kroz novo “podzemlje” Beograđani tek prođu, već da im se ponude i sadržaji zbog kojih će prolazi postati samostalne “urbane tačke” i neki novi centri.

Osim toga, u tom podzemnom prolazu projektom je bio predviđen i novi javni toalet, prvi takve vrste u posleratnom Beogradu.

Inače su javni toaleti u Beogradu bili namenski građeni kao deo gradske strukture tek od sredine tridesetih da bi ta praksa zamrla posle rata, a interesantno je da se jedan od njih nalazio upravo na budućoj trasi novog podzemnog prolaza kod Igumanove palate.

Pred izvođačima radova stajao je izazov rešavanja sve gušćeg saobraćaja u toku samih radova, i gužve koje će to izazvati.

Rešenje je ponudila tadašnja vojska koja je ustupila desantne mostove tipa “bejli” iz američke vojne pomoći posle Drugog svetskog rata.

Prolazi su svečano otvoreni u leto 1968. godine, kao spektakularna novina za Beograd. Novobeogradski je kasnio zbog problematičnog geološkog terena i podzemnih voda, pa je otvoren sa dve godine kašnjenja. Usledio je odmah zatim i podzemni prolaz na Zelenom vencu, kao deo rešavanja saobraćajne magistrale sa Novog Beograda preko mosta “Bratstvo-Jedinstvo” u Brankovoj ulici i Terazijskog tunela, svečano otvorenog u jesen 1970. godine.

Svi ti prolazi tako već više od pola veka služe Beograđane, a u međuvremenu su, tokom tragičnih devedesetih godina, doživeli nakaradne izmene, izgubili sjaj, i potpuno se odaljili od davne vizije da budu svojevrsni urbani centri, postavši umesto toga, mesta kojima se ide samo u nuždi, uz što brži prolazak.

Nadajmo se da je ta faza ipak sada iza njih, i da će ponovo dobiti stari sjaj.

Naslovna fotografija: Željko Stojanović via XXZ portal