Od močvare otet – “Treći Beograd”

Pančevački rit – manje poznato ime za beogradsku levu obalu Dunava ili Dunavski venac.

Popularni naziv za ovo veliko područje početkom 20. veka bio je – “Treći Beograd“.

Nekada žitnica Beograda, danas šansa za industrijski razvoj, bum stambenih naselja i širenje centra grada.

Ta velika zona još “pliva” negde između tih zamisli. Već skoro čitav vek Beograd se zaista hrani zahvaljući Pančevačkom ritu, a poslednje 3 decenije ovo područje postalo je i ogromna stambena zona, ali širenje naselja odigralo se bez ikakvog plana i reda. I to je kost u grlu svakom daljem razvoju Dunavskog venca.

Ipak, Pupinov most, nove saobraćajnice, kao i treći most preko Dunava koji je u planu, daju nadu za transformaciju Pančevačkog rita u “Treći Beograd”.

Međutim, to što Beograd uopšte postoji na levoj obali Dunava, dug je precima koji su još dvadesetih godina prošlog veka shvatili značaj ovog ogromnog područja, tada prekrivenog barama i trskama. Ako je Novi Beograd čudo posle Drugog svetskog rata, na pesku sazdana metropola u metropoli, onda je Dunavski venac ponos i čudo koje je obeležilo međuratnu fazu razvoja grada.

Naime, nekada su se između trske i šaša izdvajala samo dva naselja – Borča i Ovča. To su bila veoma stara banatska sela koja su ostala ušuškana u ne tako prijatnom okruženju. Da bi Pančevački rit bio ono što poznajemo danas, bilo je potrebno mnogo znoja i mnogo para. Nije ovo područje beskrajne ravnice tek tako Bogom dano.

Čak 70.000 jutara ili 40.000 hektara plodne zemlje dobili smo zahvaljujući 90 kilometara dugom nasipu. Visina ovog nasipa je 5 metara. Unutar područja ima 190 kilometara kanala, a preko njih je sagrađeno 130 mostića. Ti kanali odvode vodu u Tamiš i Dunav, koji su plavili ovo područje, a istovremeno se koriste i za navodnjavanje. I da bi oni funkcionisali bilo je potrebno izgraditi i tri velike pumpe.

Radovi na izgradnji tih kanala kojima je od močvara oteto zemljište počeli su 5. avgusta 1929. godine.

Zahvaljujući ovom poduhvatu stvoreni su tada uslovi i za izgradnju važne pruge Beograd – Pančevo.

Pisalo se tada u novinama i da će ovaj projekat rešiti još jednu veliku muku Beograđana – komarce. Njihova ogromna legla po baruštinama biće potpuno uništena, verovalo se.

Ipak, ljudska ruka, pokazalo se, nije baš toliko moćna u borbi protiv prirode, pa povremeno podižemo i avijaciju u borbi protiv ovih napasti i to upravo sa aerodroma Lisičji jarak. Ni njega ne bi bilo da nismo isušili Pančevački rit.

Zapravo Padinska skela, Kovilovo, Jabučki i Glogonjski Rit, kao i Vrbovski, Besni Fok, Dunavac i Široka Greda ranije nisu postojali kao naselja. Bar ne onako kako ih danas poznajemo.

To uopšte nisu sela u pravom smislu te reči. To su kolonije.

Potpuno nadrealno izgleda kada se približavamo ovim naseljima, pa posle duge vožnje kroz monotona polja nailazimo na – zgrade. Dve-tri zgrade i to je naselje. Nekad po pokoja baraka. Katkad više – Padinska skela je pravi mali grad.

Bum ovog dela prestonice, “Trećeg Beograda” tek je trebalo da se odigra u burnoj eri razvoja, šezdesetih: prema tadašnjim urbanističkim planovima za levu obalu Dunava iz 1957. bili su predviđeni ogromni magacini, skladišta robe uz moćnu reku, izgradnja lučnih postrojenja, dokova, kranova… U ogledalu preslikana Luka Beograd sa suprotne obale Dunava koja je trebalo da se prostire desetinama kilometara uzvodno i isto toliko u unutrašnjost rita, prema Borči. Naziv novog prostora trebalo je da bude – Dunavgrad.

Od tih vizija nije bilo ništa ali su ostali zapisani ti planovi da nas podsećaju o mogućoj drugačijoj sudbini “Trećeg Beograda” i njegovoj velčičini umesto današnjih, još uvek skrajnutih i nedovoljno razvijenih naselja Krnjača, Braća Marić, Kotež, itd.

Ovih dana u toku je priprema za izgradnju još jedne važne stvari, koju su svi neimari od 1929. godine pa do danas, nekako prevideli i zaboravili u Pančevačkom ritu, a bez koje “Treći Beograd” još uvek nije “završen posao” – kanalizacije. Time će se konačno ostvariti hrabra vizija od pre 80 godina.