Tajni slojevi ispod fasade SRC “Tašmajdan” – Požarna komanda, nacistički zatvor, trošni bioskop…

Odluka da se u opštini beogradskoj osnuje požarna četa sa deset požarnika doneta je 1880. godine.

Prva zgrada Požarne komande nalazila se uz obod današnjeg Studentskog trga. Zanimljivo je da je to nje vodila jedna od prvih telefonskih linija u Beogradu, koja je počinjala u Kapetan Mišinom zdanju.

1892. godine kralj Aleksandar Obrenović je potpisao građevinski zakon za Beograd u kome su definisani propisi za bezbednost od požara. O tome je brinulo 42 posvećena vatrogasca (neki od njih su bili žandarmi jer još uvek nije bilo profesionalnih požarnika) koji su raspolagali sa dvoja konjskih kola, dva vatrogasna vozila, dva šmrka i jednim merdevinama.

Trebalo je da prođe čak 43 godine pa da se u novinama “Politika” 13. jula 1935. pojavi najava da će “Beograd uskoro dobiti modernu požarnu centralu“.

Novu zgradu Vatrogasne komande projektovao je, kako su pisale “Beogradske novine“, Dobrivoje Petrović.

Međutim, postoje i podaci da je zgradu projektovao tada mladi arhitekta državne agencije za projektovanje, Ignjat Đ. Popović. U tom periodu je bilo dosta projekata koji su rađeni od strane više arhitekata, a na kraju bi samo jedan potpisao projekat.

Tridesetih godina prošlog veka je u arhitekturi vladao modernizam, te ni ova zgrada nije zaostajala za “trendom“, poput obližnje zgrade Pete beogradske gimnazije.

Vatrogasna komanda se nalazila u tadašnjoj Bitoljskoj ulici. Posle Drugog svetskog rata to je bila Georgi Dimitrova, a danas je Ilije Garašanina, i to na uglu sa Hartvigovom (do 1930. je bila isto Beogradska kad je postala Hartvigova, onda sa komunističkim vlastima postaje ulica Narodne Republike pa Borisa Kidriča sve dok 1992. nije vraćen naziv Beogradska).

Sudbina Požarne komande u Drugom svetskom ratu nije bila slavna, no za to su odgovorni samo nacistički nemački okupatori – služila je kao zatvor i logor u kome su držali zatočene beogradske Jevreje.

Dvadeset godina posle rata na objektu je izvršena velika promena zbog koje je izgubio dotadašnji izgled: dograđen je sportski centar “Tašmajdan” – plivalište, arhitekte Mihajla Mike Jankovića.

Svedočenja stanara koji su stanovali u okviru Požarne komande posle Drugog svetskog rata su živopisna. Kako se seća spisateljica Verica Vinsent Kol, njen otac je radio u komandi te je sa porodicom i stanovao u toj zgradi.

U njoj se nalazio (do sredine 60-ih) i bioskop zvani “Tašmajdan“. Blagajna je bila u prizemlju, a sala na spratu gde je bio njihov stan, te su predstave gledali besplatno.

U dvorištu zgrade su bila parkirana vatrogasna kola. Dvorište se graničilo sa novoizgrađenim bazenom. Deca su se provlačila kroz zid od opeke.

Terase su bile po celoj duzini reversa fasade Vatrogasne komande i njima se penjalo na treći sprat, gde je bio bioskop. Kako svedoče drugi stanovnici zgrade, Vatrogasna komanda je u to vreme bila pod vojnom ili policijskom kontrolom.

Na fotografijama koje su mogle biti napravljene (sam objekat nije smeo biti fotografisan) vide se unutrašnja strana komande prema Beogradskoj ulici i bioskopska sala. Neke su napravljene u dvorištu gde se vide rešetke koje su se nalazile između dvorišta i Tašmajdanskog parka.

Autorka: Ana Atanasković