Tajna ulice sa crkvom i džamijom

Da li znate da, dok šetate jednom od centralnih gradskih ulica, Vuka Karadžića, prolazite mestom gde su nekada bile dve bogomolje, crkva i džamija, jedna uz drugu?

A, što je najzanimljivije, nisu baš iščezle tako davno, u nekim nepojamno dalekim vremenima Srednjeg veka, naprimer. Crkve bi čak još uvek mogli da se sete i neki stariji sugrađani, s obzirom da je nestala pre 82 godine tek…

Priča je zanimljiva i uglavnom nepoznata mnogima. Zato, kad Vas sledeći put šetnja dovede na ručak u restoran “Proleće”, naprimer, ili krenete ka Knez Mihailovoj od Topličinog venca, setite se da je u toj lepoj ulici punoj kafea i žagora, bar u vremenima kad nema epidemije i ograničenja, ne tako davno postojao neobičan dokaz velike beogradske istorije.

Kada je knez Aleksandar Karađorđević još 1858. godine doneo ukaz na osnovu kojeg je evangelistička zajednica u Srbiji priznata, istovremeno je dodelio i „5.000 guldena za izgradnju crkve i groblјa“ ove hrišćanske zajednice čiji najbrojniji pripadnici u to vreme kod nas su bili Nemci, odnosno, Austrijanci.

U „Pravilu ustanovlјenja obšestva augsburgskog vjeroispovedanija u Beogradu“ navedeno je da će imati svoju crkvu u Beogradu, na mestu koje odrede srpske vlasti.

Turbulencije na čelu Srbije odložiće izgradnju crkve za neko vreme. Po dolasku na srpski presto po drugi put, knez Miloš je 1860. godine, na zauzimanje pruskog konzula Meronija i kneza Mihaila, „podanicima vjeroispovjedanija augsburgskog“ dao na korišćenje kapelu u Ulici Vuka Karadžića 7.

Ova kapela, poznata pod imenom „Lazareva crkva“, prvobitno je bila podignuta za potrebe katoličke zajednice u Beogradu.

Danas je malo poznato da je još 1855. godine knez Aleksandar Karađorđević doneo odluku o građenju crkve za malobrojne „srpske podanike katoličkog vjeroispovjedanija žitelјa beogradskih“.

Za izgradnju katoličke „crkve od kamena i kvartira za sveštenika od cigle sa direcima“ bilo je odobreno 2.000 talira i ustuplјen državni plac na kojem se nekada nalazila kuća kneza Sime Markovića „blizu Delijske česme, do džamije, preko puta bašte kneza Aleksandra“.

Međutim, kada je građevina završena, katolička zajednica odbila je da preuzme crkvu, kako zapisi savremenika svedoče, iz dva razloga – jer su srpske vlasti zahtevale da sveštenik katoličke crkve mora da bude srpski podanik, kao i zbog odbijanja samog sveštenika da se useli u crkvu smeštenu „u turskom kraju“.

Naime, neposredno uz crkvu nalazila se Džefterdarova džamija, tačno na ćošku ulice, tamo gde se danas nalazi kultni gradski restoran „Proleće“.

Crkva skromnih razmera, sa drvenim zvonikom iznad glavnog ulaza, nalazila se u zaleđu bašte, odnosno, neuređenog placa na kojem je kasnije podignuta današnja Srpska akademija nauka i umetnosti.

Kapela je osveštana 22. jula 1860. godine u prisustvu visokih gostiju: kneževog ličnog ađutanta, konzula Pruske, Austrije, Engleske i mnogih velikodostojnika i prijatelјa zajednice, a uz nju je ubrzo podignut crkveni dom sa učionicom, u kojoj su radili i srpski i nemački učitelј.

Crkva je od 1860. godine dobila i prihvatilište za bolesne, kao i bogatu biblioteku sakuplјenu zalaganjem njenih vernika, a sama škola je sticala sve veće poverenje među Srbima i katolicima u Beogradu. Narednih decenija služila je svim protestantima koji su živeli u Beogradu, bez obzira na njihovu denominacijsku pripadnost.

Crkva, kao i luteranska škola koja se uz nju nalazila, prodate su privatnom investitoru 1937. godine, a tokom 1939. godine i porušene da bi na njihovom mestu nikla luksuzna stambena zgrada koja tu stoji i danas.  

DEFTERDAROVA DŽAMIJA

Izgrađena između 1582. i 1600. godine, džamija je bila nazvana “Defterdarova” po zanimanju beogradskog defterdara (nešto poput šefa finansija) Ahmed-efendije, poreklom Beograđanina.

Za vreme austrijske okupacije Beograda 1717-1739 džamija je Austrijancima služila kao stovarište sena regimente princa Aleksandra Virtemberškog, a potom, kako se nalazila uz sam bedem nove beogradske tvrđave u izgradnji, bila je i skladište materijala za izgradnju utvrđenja. Zatim su je Austrijanci pretvorili u špansku crkvu da bi je 1739. godine, po ponovnom turskom zauzeću Beograda, obnovio Ahmed-efendija.

Posle zloglasnog događaja na Čukur česmi 1862. godine, kada su turski vojnici ubili srpskog dečaka, u njoj se sakrilo tursko stanovništvo, a među njima je bio i zloglasni ubica Tabak-Ibrahim. Iselјavanjem osmanlijskog živlјa iz Beograda 1867. godine nastao je kraj za mnoge beogradske džamije, i to najpre za one koje su ometale novu uličnu regulaciju Beograda.

A kada je nastupila pobednička euforija u Kneževini Srbiji po okončanju ratova za nezavisnost između 1876. i 1878. godine protiv Osmanskog carstva od strane Kneževine Srbije i Kneževine Crne Gore, nakon kojih su obe zemlje dobile punu međunarodno priznatu nezavisnost na Berlinskom kongresu – srušena je i Defterdarova džamija 1878. godine kao podsećanje na vekove ropstva pod osvajačima iz Azije.